نبود ساماني نظاممند براي ذخيرهسازي و سازماندهي اطلاعات كتابهاي چاپ سنگي در كشور و در نتيجه نبود امكان دسترسي و استفادة مؤثر از اين منابع ارزشمند، منجر به شكلگيري انديشه بررسي الگوي مناسب براي ذخيره و سازماندهي اين گروه از منابع اطلاعات گرديد. براي اين منظور، پس از مطالعة مباني نظري و بررسي برخي از شيوهها، اصول و استانداردهاي سازماندهي منابع اطلاعات، الگويي براي ذخيرهسازي و سازماندهي اطلاعات نسخههاي چاپ سنگي كشور مبتني بر فرمت مارك ايران[1] و يوني مارك[2] ارائه شد. در اين پژوهش، به منظور شناسايي، دستهبندي و كدگذاري عناصر (فيلدها و فيلدهاي فرعي) فرمت مارك ايران، مقابله شد. همچنين، هر عنصر كتابشناختي و نسخهشناختي مربوط به كتابهاي چاپ سنگي كه در فرمت مارك ايران موجود نبود، شناسايي و با فرمت يوني مارك مقابله شد. سپس عنصرها در بلوكها، فيلدهاي اصلي و فرعي قرار گرفت. يافتهها نشان داد فرمت مارك ايران با افزودن فيلدهايي از فرمت يوني مارك، تا حد زيادي ميتواند براي ذخيره و بازيابي اطلاعات متنوع منابع چاپ سنگي مناسب باشد.
كليدواژهها: كتابهاي چاپ سنگي، ذخيره و سازماندهي، يوني مارك، مارك ايران، فرمت كتابشناختي.
از سده سيزدهم هـ .ق.، به عنوان دوره تحول در ايران ياد شده است. از يك سو دانش و اطلاعات كه تا پيش از اين به صورت كتابهاي دستنويس و تك نسخه، نگارش، طراحي و توليد ميشد، در قالب كتابهاي چاپ سنگي با شمارگان نسبتاً بالاتر منتشر گرديد. از سوي ديگر، فن جديد چاپ سنگي امكانات تازهاي براي هنرمندان در عرصه تصويرسازي، خوشنويسي و آرايش كتاب فراهم آورد كه تا پيش از اين در اختيار هنرمندان ايراني نبود. چاپ سنگي از سال 1250 تا 1320هـ .ق. حاكم بلامنازع چاپ در ايران بود (دبيري، 1384) و پس از آن نيز تا پايان دورة قاجاريه و اوايل دورة پهلوي،كم و بيش ادامه يافت. در اين مدت، كتابهاي بسيار زيادي به اين روش چاپ شد كه با ويژگيهاي نسخههاي خطي، اشتراكهاي زيادي دارد و در عين حال بسيار نفيس و ارزشمند ميباشند. كتابهاي چاپ سنگي، حاصل دورة انتقال از نسخههاي خطي به نسخة چاپي به شمار ميروند و از ذخاير گرانبهاي اين مرز و بوم و حاوي معارف بزرگان ما در موضوعات مختلف ميباشند كه در كتابخانههاي ايران مختلف پراكندهاند. اين كتابها داراي ارزشهاي فراوان تاريخي، علمي، اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و ديني هستند. علاوه بر متن اصلي، نسخه داراي حواشي، شرحها، تقويمها، وقفها، امضاها، و مهرهاي حاوي اطلاعات تكميلي جالبي است كه براي محققان ارزش فراواني دارد. اين كتابها همواره به جهت ويژگي و شرايط خاص (نظير نوع چاپ، خط، تاريخ كتابت، قدمت و نفاست علمي، هنري و ...) اهميت و ارزش بسياري دارد. با وجود داشتن نفاست و منحصر به فرد بودن نسخهها، تحقيقات در خور توجهي در مورد ذخيره و سازماندهي رايانهاي اين منابع، صورت نگرفته است.
گسترش فناوريهاي نوين و حجم منابع اطلاعاتي چاپ سنگي در كتابخانهها، ضروت تعريف و تبيين راهبردها و روشهاي نوين را به منظور دسترسپذير ساختن اين منابع اطلاعاتي، موجب گشته است. در واقع، مقوله سازماندهي اين منابع اطلاعاتي وارد عرصه جديدي شده است كه روشها، راهبردها و مسائل و مشكلات خاص خود را دارد. بنابراين، مبحث سازماندهي از مواردي است كه كتابداران بايد در محيط جديد از آن اطلاع داشته باشند تا بتوانند به عنوان متوليان سازماندهي منابع اطلاعاتي، اصول، روشها و ابزارهاي مناسبي را براي سازماندهي و دسترسپذير ساختن منابع چاپ سنگي، تدوين كنند.
مارك ايران، فرمتي است براي ذخيره، بازيابي، و تبادل اطلاعات كتابشناختي كه بر مبناي استانداردهاي بينالمللي توصيف كتابشناسي و با در نظر گرفتن ويژگيهاي فهرستنويسي فارسي بر اساس فرمت يوني مارك، طراحي شده است (كوكبي، 1385). هر چند فرمت استاندارد مارك ايران، فرمت جامعي براي ثبت، ذخيره، و مبادلة اطلاعات كتابشناختي بسياري از منابع اطلاعات فراهم آورده است، ولي به دليل متفاوت بودن نسخههاي چاپ سنگي به لحاظ محتوا و اطلاعات كتابشناسي و نسخهشناسي، تهية فرمت مناسب براي ذخيره و سازماندهي اطلاعات اين گروه از منابع اطلاعات، مستلزم در نظرگرفتن ملاحظات خاص اين گروه از منابع اطلاعات، و گردآوري اجزا و عناصر اطلاعاتي آنها براي درج در هر فيلد از ركوردهاي فرمت مارك ايران است كه خود نيز بر مبناي يوني مارك ميباشد.
نبود ساماني نظاممند براي ذخيرهسازي و سازماندهي اين گروه از منابع اطلاعات در كشور و در نتيجه نبود امكان دسترسي و استفادة مؤثر از اين سرمايهها باعث شكلگيري انديشة طراحي الگويي براي ذخيره و سازماندهي اين گروه از منابع اطلاعات گرديد. مطالعة مباني نظري و بررسي برخي از شيوهها، اصول و استانداردهاي سازماندهي منابع اطلاعات، پيشنياز اصلي طراحي چنين الگويي ميباشند. با توجه به هدف اين پژوهش كه در برگيرندة فرمت ذخيرهسازي و سازماندهي نسخههاي چاپ سنگي است، كلّياتي دربارة هدف و كاركرد اين طرح ارائه ميشود.
ضرورت اصلي اين الگو، ارائه فرمتي براي ذخيره و سازماندهي اطلاعات مربوط به نسخههاي چاپ سنگي در كشور است، به طوري كه بتواند به هدفهاي زير پاسخ گويد:
1. با صرف كمترين زمان، امكان ورود اطلاعات نسخههاي چاپ سنگي مربوط به هر نسخه فراهم آيد.
2. بيشترين يكدستي را در سازماندهي اطلاعات ايجاد كند.
كاركردهاي اين فرمت را از سه منظر ميتوان برشمرد:
الف) ذخيره، سازماندهي و نگهداري، كه در آن:
ـ يك قالب يكدست و استاندارد براي ورود اطلاعات مربوط به نسخههاي چاپ سنگي ارائه شود.
ـ امكان جستجو، بازيابي و استفادة مؤثر از اطلاعات مربوط به نسخههاي چاپ سنگي فراهم گردد.
ـ امكان ذخيره، نگهداري و روزآمدسازي اطلاعات مربوط به نسخههاي چاپ سنگي فراهم شود.
ـ امكان جستجو و بازيابي نسخههاي چاپ سنگي با توجه به محل نگهداري نسخه مورد نظر، و يافتن اطلاعات مربوط به نسخه فراهم آيد.
ـ امكان روزآمدسازي (شامل حذف، اضافه و ويرايش) اطلاعات هر نسخه چاپ سنگي به سهولت فراهم شود.
با توجه به اينكه فرمت استاندارد مارك ايران و استاندارد يوني مارك مبناي ذخيرهسازي و سازماندهي نسخههاي چاپ سنگي قرار گرفته، مبادلة اطلاعات ذخيره شده در پايگاه اطلاعاتي مربوط به اين گروه از منابع، با ديگر كتابخانهها و مراكز اطلاعاتي امكانپذير خواهد شد.
در اين پژوهش، به منظور شناسايي، دستهبندي، و كدگذاري عناصر (اطلاعات كتابشناختي و نسخهشناسي چاپ سنگي) به صورت مجزا، از چارچوب مارك ايران استفاده شده است. در اين راستا، ضمن بررسي 100 نمونه مختلف از كتابهاي چاپ سنگي موجود در مجموعه كتابخانه مركزي آستان قدس، عناصر كتابشناسي و نسخهشناسي مشترك شناسايي و با عناصر فرمت مارك ايران (فيلدها و فيلدهاي فرعي) مقابله شد. وجود و يا نبود هر عنصر در فرمت مارك، مشخص گرديد. سپس عنصرهايي كه در مارك ايران موجود نبود، با فرمت يوني مارك مقابله شد. در نهايت، عنصرها در بلوكها، فيلدهاي اصلي و فرعي قرار گرفت. اين فرمت به دليل طولاني بودن، در پيوست مقاله حاضر (پيوست 1) ارائه شده است.
اجزاي فرمت پيشنهادي نشان ميدهد با مقايسه دادههاي نسخههاي چاپ سنگي با فرمت مارك ايران، غير از فيلدهاي اصلي زير، بقيه فيلدهاي اصلي در فرمت مارك ايران وجود دارد. به بيان ديگر، فيلدهاي زير كه از فرمت يوني مارك استخراج گرديده است، در فرمت مارك ايران وجود ندارد.
3. يادداشت امتياز و ارزش نسخه 316
4. يادداشت اثر مهر و مالكيت 317
5. يادداشت توضيحات مربوط به نسخه 318
6. يادداشت منابع استنادي و ارجاعي 321
7. اشكال ديگر نسخه 325
8 . نوع منبع الكترونيكي 336
9. يادداشت شرح تهيه 345
يافتهها نشان ميدهد فرمت مارك ايران با افزودن فيلدهايي از فرمت يوني مارك، ميتواند براي ذخيره و بازيابي اطلاعات منابع چاپ سنگي مناسب باشد.
در ادامه، به منظور وضوح و آشنايي بيشتر با فرمت پيشنهادي، مثالي آورده شده كه ميتواند در نشان دادن جزئيات فيلدهاي مورد نياز براي كتابهاي چاپ سنگي، بسيار مفيد باشد.
200 1 #Sa شرح جامي$f شرح عبدالرحمن بن احمد جامي $g به كتابت محمد كاظم بن عبدالعلي@
215 ##$a216ص.$d26× 16س. م.@
300 1 #$aآغاز: بسمله... و به نستعين الحمد لله لوليه و الصلوة علي نبيه و علي اله و اصحابه...@
300 1 #$aانجام: وفقه الله تعالي وظايف عبوديته الاعراض عن مطالبة الاغواص و الاغراض.@
307 ## $aخط نستعليق@
307 ## $aجلد مقوايي با روكش تيماج@
307 ## $aكاغذ فرنگي نخودي@
315 ## $aدر حاشيةنسخه شرحهايي است از سيد نعمت اله جزايري، عصام الدين اسفرايني، عبدالغفور، رضي الدين، فاضل هندي، لبيب وصحاح آمده است.@
317 ## $aچهار گوش@
317 ## $aصنيع الملك@
320 ## $aداراي فهرست در آغاز نسخه@
330 ## $aنويسنده در اين كتاب كه شرحي است بر كتاب ( الكافي) ابن حاجب...@
482 1 ## $aشرح كبري في المنطق@
500 1 0 $aالكافيه$Iشرح@
517 1 # $aفوائد الضيائيه@
517 1 # $aالفوائد الضيائيه في حل مشكلات كافيه@
517 1 # $aشرح كافيه@
604 1 # $a ابن حاجب $b عثمان ابن عمر $f ۵۷۰-۶۴۶ق. $j الكافيه$x نقد و تفسير@
606 1 # $aزبان عربي$x صرف و نحو $2nli@
700 # 1 $a جامي $b عبدالرحمن بن احمد $f 817-918ق. $ 4212@
702 # 1 $a ابن حاجب $b عثمان ابن عمر$f ۵۷۰-۶۴۶ق. $jالكافيه$ شرح@
702# 1 $a تبريزي $b محمد كاظم بن عبدالعلي $ 700@
خروجي مثال بالا، پيشينه (فهرستبرگه) برچسبي زير ميباشد.
سرشناسه: جامي، عبدالرحمن بن احمد، ۸۱۷ ـ ۸۹۸ ق.، شارح
عنوان قراردادي: الكافيه. شرح
عنوان و نام پديدآور: شرح جامي [چاپ سنگي]/[شارح] عبد الرحمن بن احمد جامي؛ به كتابت محمد كاظم بن عبدالعلي التبريزي
وضعيت نشر پخش و غيره: تبريز: دارالطباعه حاجي ابراهيم، ۱۲90ق.
مشخصات ظاهري: ۲98ص؛ 26×16س م، وزيري
زبان: عربي
يادداشت كلي(استنساخ، آغاز و انجام و...): تاريخ كتابت: سال ۱۲۶۵ق.
آغاز: بسمله... و به نستعين الحمد لله لوليه و الصلوة علي نبيه و علي اله و اصحابه...
انجام: وفقه الله تعالي وظايف عبوديته الاعراض عن مطالبة الاغواص و الاغراض
مشخصات ظاهري اثر: نوع: خط نستعليق
نوع و تزئينات جلد: جلد مقوايي با روكش تيماج
نوع كاغذ: فرنگي نخودي
يادداشت حواشي و رموز نسخه: در حاشيه نسخه شرحهايي است از سيد نعمتاله جزايري، عصامالدين اسفرايني، عبدالغفور، رضي الدين، فاضل هندي، لبيب وصحاح آمده است.
يادداشت اثر مهر و مالكيت: شكل مهر: چهار گوش
سجع مهر: صنيع الملك
يادداشت فهرست، كشف الايات و....: داراي فهرست درآغاز نسخه
يادداشت خلاصه و چكيده: نويسنده در اين كتاب كه شرحي است بر كتاب الكافي ابن حاجب كه در علم نحو ميباشد كوشيده است كه نكات مهم را بيشتر شرح و توضيح دهد. ضمناً وجه تسميه اين كتاب اين است كه جامي آن را به نام فرزندش ضياءالدين شرح زده و از اين جهت آن را «الفوائد الضيائيه» ناميده است.
صحافي شده در اين مجلد: شرح كبري في المنطق
عنوانهاي گونهگون ديگر: الفوائد الضيائيه.
عنوانهاي گونهگون ديگر الفوائد الضيائيه في حل مشكلات كافيه
عنوانهاي گونهگون ديگر: شرح كافيه
موضوع: ابن حاجب، عثمان بن عمر، ۵۷۰-۶۴۶ ق، الكافيه ـ نقد و تفسير
موضوع: زبان عربي ـ صرف و نحو
شناسه افزوده: ابن حاجب، عثمان بن عمر، 570-646ق، الكافيه ـ شرح
شناسه افزوده: تبريزي، محمد كاظم بن عبدالعلي، كاتب
شماره ردهبندي: 1290 ج ش/ك159الف75/492
اكنون با توجه به مثال بالا و به منظور ارائه يك الگو براي اطلاعات كتابشناختي كتابهاي چاپ سنگي، الگوي پيشنهادي زير به ترتيب فيلدها و فيلدهاي فرعي طراحي شده است. در اين الگو، از ذكر شماره فيلد خودداري شده زيرا در هنگام ورود اطلاعات، فهرستنويس فقط دادهها را وارد فيلدها مينمايد و خود نرمافزار شماره فيلدها و فيلدهاي فرعي و نيز نشانهها يا كدهاي آنها را تعبيه ميكند.
بر اساس اين الگو، كاربرگة ورود اطلاعات نسخههاي چاپ سنگي كشور دربرگيرندة دو سطح اصلي است: الف) اطلاعات كتابشناسي ب) اطلاعات نسخهشناسي مربوط به هر نسخه.
كاربرگه ورود اطلاعات براي كتابهاي چاپ سنگي (بدون اشاره به شماره فيلد در مارك ايران)
(بلوك شناسايي) كليه اطلاعاتي كه به نوعي به صورت كد درج ميشوند. (اين بلوك حاوي شمارههايي است كه ركورد يا اثر وارد شده را شناسايي ميكند). |
شماره ركورد شماره مدرك |
بلوك اطلاعات كد شده (اين بلوك حاوي دادههاي كد شده با طول ثابت است. |
دادههاي كلي پردازش
دادههاي كلي پردازش |
زبان اثر زبان متن نوشتاري يا گفتاري و مانند آن: زبان اثر اصلي: زبان عنوان اصلي درصورتي كه با زبان متن اصلي فرق داشته باشد: |
|
كشور محل نشر يا توليد
كشور محل نشر: محل نشر: |
|
بلوك اطلاعات توصيفي
|
عنوان و نام پديدآور
عنوان اصلي نسخه: شكل نسخه (نام عام مواد): عنوان اصلي به زبان ديگر: ساير اطلاعات عنواني: نام نخستين پديد آور: نام ساير پديدآوران: نام پديدآور به زبان ديگر: |
وضعيت نشر، پخش و ...
محل چاپ(محل نشر و پخش): محل توزيع: نام ناشر: (چاپخانه¨، دارالطباعه¨، مطبعه¨، كارخانه¨، ساير¨) تاريخ چاپ (نشر): (ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعيّن¨) تيراژ: |
|
مشخصات ظاهري تعداد صفحات: تعداد جلد: تعدادبرگهها: تعدادسطور: (متن: حاشيه: ترجمه: ) اندازه سطر: (متن: حاشيه: ترجمه: ) انداره جلد: اندازه برگ: اندازه نوشته (متن: حاشيه: ترجمه: ) قطع: ساير: |
|
بلوك يادداشت كليه اطلاعاتي كه به نوعي به وضعيت ظاهري مدرك مربوط ميشوند. (يادداشتهاي كلي) |
يادداشت كلي (يادداشت وضعيت استنساخ، آغاز، انجام و...) تاريخ نگارش اثر(ماه: ، سال: ، قرن: ) (قبل ازميلاد¨، قبل از هجرت¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعيّن¨) محل تأليف: محل استنساخ (تحرير): تاليف براي(مهدي اليه): تاريخ كتابت (تحرير) (ماه، سال، قرن)( ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) كتابت شده از روي: نام شخصي كه نسخه براي وي كتابت(تحرير)شده: ارزش كتابت: مقابله و تصحيح: ماخذ تصحيح و مقابله: تاريخ تصحيح و مقابله(ماه، سال، قرن)( ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) محل تصحيح: آغاز: انجام: انجامه: ساير: |
يادداشتهاي مربوط به عنوان و نام پديدآور
محل درج عنوان نسخه (سرلوح¨، عطف¨، فهرست مندرجات¨، صفحه عنوان¨، انجام¨ مقدمه¨، انجام متن¨، رقم كاتب(انجامه)¨، ساير: ) عنوان به زبانهاي ديگر: عنوان به زبا نهاي اصلي: محل استقرار نام نويسندگان، كاتبان (سرلوح¨، عطف¨، فهرست مندرجات¨، صفحه عنوان ¨، انجام¨ مقدمه¨، انجام متن¨، رقم كاتب(انجامه)¨، ساير: ) |
|
يادداشتهاي مربوط به ويراست و تاريخچه كتابشناختي اثر
|
|
يادداشتهاي مربوط به نشر و ...
|
|
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر
نوع خط: (متن: ترجمه: حاشيه: شرح: ) اندازه خط: (متن: ترجمه: حاشيه: شرح: ) درجه خط: (متن: ترجمه: حاشيه: شرح: ) (پست: ¨ متوسط: ¨ خوش: ¨ عالي: ¨ ممتاز: ¨ فوق ممتاز: ¨ نامعين: ¨) آرايش و تزئينهاي نسخه: (سرلوح¨ (تعداد): ، (سرلوح مزدوج¨ (تعداد): كتيبه¨ (تعداد): سرفصل¨ (تعداد): طلااندازي بين سطور¨ تشعير¨ ترصيع¨ جدول¨ جدول بندي¨ ترنج¨ سرترنج¨ لچكي¨ ساير: تصوير¨ (سبك، پيكره انسان و حيوان، بروج فلكي، مجالس تصوير، نقشه جغرافيايي... ) و نقشه¨ (تعداد): قطع جلد(طول: عرض: قرن ساخت: سال ساخت: ) نام جلدساز: صحاف: ويژگيهاي جلد: (جنس تو و روي جلد، رنگ، تزئينات) (رو، پشت، عطف) درون جلد نوع كاغذ: جنس كاغذ: اندازه كاغذ: تزئينات كاغذ: رنگ كاغذ: ضخامت كاغذ(كلفت¨، متوسط¨، نازك¨) رنگ مركب: نوع صفحه پردازي(دفتري: ¨ مورب: ¨ چليپايي: ¨ تلفيقي: ¨ نامعين: ¨) راده(ركابه): دارد: ندارد: شكل هندسي انجامه(مثلث: ¨ مستطيل: ¨ مربع: ¨ ساير: ¨) صفحه شمار: دارد: ¨ ندارد: ¨ توضيحات صحافي: ساير توضيحات: |
|
يادداشت دسترسي
فهرست: دسترسي از طريق وب جهانگستر: ساير: |
|
يادداشت مربوط به عنوانهاي مرتبط
|
|
يادداشت مربوط به مسئوليت معنوي اثر
سفارشدهنده كتاب: باني: اهتمامكننده: مباشر: دستيار: ساير: |
|
يادداشت حواشي و رموز نسخه
يادداشت (نوع يادداشت: تاريخ و محل يادداشت: كاتب يادداشت:) حواشي: (دارد: ¨ ندارد: ¨) نوع حواشي: ( توضيح: ¨ شرح: ¨ ترجمه: ¨ تعريض: ¨ تكمله: ¨ تصحيح: ¨) توضيحات: رموز نسخه: |
|
يادداشت امتياز و ارزش نسخه
نفاست نسخه: (عادي¨، نفيس¨، ممتاز¨، نفيس درجه يك¨، نفيس درجه دو¨، نفيس درجه سه¨، فوقالعاده نفيس¨، نامعين¨) ارزش نسخه: |
|
يادداشت اثر مهر و مالكيت
اثرمهر(مالك¨، واقف¨، كاتب¨، مؤلف¨، جلدساز¨، كتابخانه¨، صحاف¨، ساير¨، نامعين¨) سجع مهر: شرح مهر: شكل مهر: اندازه مهر: رنگ مهر: تاريخ مهر: امضا: محل استقرار مهر: تاريخ نسخه (مالكان قبلي): يادداشتهاي تملك: (فروشنده، محل خريد، قيمت، مُهر مالك، مُهر كتابخانه، مُهر عرض ديد، مُهر اجازه خروج، وقفنامه، ...) يادداشت قيمت: ظهريه: اوراق بدرقه: |
|
يادداشت توضيحاتمربوط به نسخه
كامل/ ناقص(ناقص الاول¨، ناقصالآخر¨، ناقصالطرفين¨، نامعين¨) توضيحات نقض نسخه: وضعيت آسيب ديدگي: مرمت(توضيحات): محل نگهداري نسخه اصل: نشاني محل نگهداري: موجودي كتابخانههاي ديگر: |
|
يادداشت مربوط به فهرست، كشفالايات، غلطنامه و...
فهرستها: كشف الايات: واژه نامه: غلطنامه: ساير: |
|
يادداشت مربوط منابع استنادي و ارجاعي
منابع، استناد و ارجاعها: |
|
يادداشت بازتوليد
شماره ميكروفيلم: شماره سي دي: شماره نسخه عكسي: داراي اسكن: |
|
يادداشتهاي مربوط به مندرجات
مندرجات: فصلبندي و بخشبندي نسخه: |
|
يادداشتهاي مربوط به خلاصه و چكيده
خلاصه و چكيده نسخه: |
|
يادداشت نوع منبع الكترونيكي |
|
يادداشت شرح تهيه
شيوه تهيه: (خريداري¨، اهدايي¨، وقفي¨، ارسالي¨، مبادلهاي¨، انتقالي¨، نامعين¨) منبع تهيه: نام اهداكننده: نام واقف: يادداشتهاي وقف: قيمت: تاريخ وقف يا اهداء (ماه: ، سال: ، قرن: ) (ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) |
|
بلوك شناسه رابط
|
صحافي شده در اين مجلد
صحافي شده در اين مجلد: |
صحافي شده با
صحافي شده با: |
|
بلوك عنوان مرتبط كليه يادداشتها (عنوان قراردادي)
|
عنوان قراردادي
عنوان قراردادي: |
عنوان اصلي به زبان ديگر
عنوان اصلي به زبان ديگر: ساير اطلاعات عنواني: |
|
عنوانهاي گونه گون ديگر
عنوانهاي گونه گون ديگر: ساير اطلاعات عنواني: |
|
بلوك تجزيه وتحليل موضوعي (كليه موضوعات)
|
موضوع
تقسيمات فرعي نام شخص به منزله موضوع: نام تنالگان به منزله موضوع: نام خاندان به منزله موضوع: پديدآور و عنوان به منزله موضوع: عنوان به منزله موضوع: موضوع(اسم عام يا عبارت اسمي عام): نام جغرافيايي به منزله موضوع: اصطلاحهاي موضوعي كنترل شده: |
شماره بازيابي
ردهبندي دهدهي ديويي: ردهبندي كتابخانه كنگره: ساير ردهبنديها: |
|
بلوك مسئوليت معنوي
|
سرشناسه پديدآور اصلي دوره حيات (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (قبل ازميلاد¨، قبل از هجرت¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) نقش پديدآور: نام به لاتين (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (قبل ازميلاد¨، قبل از هجرت¨، ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) |
شناسههاي افزوده نامهاي مرتبط ديگر(شناسههاي افزوده) پديدآور و عنوان به منزله شناسه افزوده (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (قبل ازميلاد¨، قبل از هجرت¨، ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) نقش: حاشيهنويس(سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) ( قبل ازميلاد¨، قبل از هجرت¨، ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) مصحح(سال تولد¨، قرن تولد¨)( سال وفات¨، قرن وفات¨) (ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) مترجم (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) راوي (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) كاتب (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) واقف (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) اهداكننده (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨)( ميلادي¨، ميلادي¨، هجري قمري¨، هجري شمسي¨، نامعين¨) ساير: |
|
بلوك
(استفاده ملي آزادقابل تعريف كاربران) |
كد كتابخانه كد كتابخانه: محل: |
مشخصات شماره ثبت شماره ثبت: تاريخ ثبت: |
|
اطلاعات مربوط به فهرستنويس و اپراتور نام خانوادگي فهرستنويس: نام فهرستنويس:
تاريخ فهرستنويسي:
نام خانوادگي اپراتور:
نام اپراتور:
تاريخ ورود اطلاعات:
كنترل كننده اطلاعات:
تاريخ كنترل اطلاعات:
|
نتايج پژوهش حاضر نشان داد فرمت پيشنهادي تدوين شده بر اساس مارك ايران و افزودن فيلدهاي ديگري از يوني مارك، تا اندازة زيادي براي ذخيره و مبادله اطلاعات نسخههاي چاپ سنگي به لحاظ محتوا و اطلاعات كتابشناسي و نسخهشناسي مناسب است. بر اين اساس، ميتوان نتيجهگيري كرد كه با افزودن برخي فيلدها يا فيلدهاي فرعي به مارك ايران و همخوانتر كردن آن با ملزومات ذخيره، مبادله، و نمايش اطلاعات كتابهاي چاپ سنگي، شرايط را براي سازماندهي اين منابع ارزشمند به گونة كاملتري فراهم كرد تا دسترسي بهتري براي پژوهشگران به وجود آيد.
شركتهاي دستاندركار طراحي نرمافزار و نيز كتابخانههاي دارنده كتابهاي چاپ سنگي، ميتوانند با كار بيشتر روي اين فرمت و بررسي ميزان همخواني آن با نيازهاي مربوط، به ارتقاي اين الگو كمك كنند.
ـ افشار، ايرج (1384). «طرح كارتبرگه، مجموعه مقالات و جستارها به پاس زحمات سي ساله فرانسيس ريشارد نسخهشناس برجسته فرانسوي». تهران: مركز نشر ميراث مكتوب، ص 109- 111.
ـ دبيري، اكرم (1384). «چاپ سنگي و دلايل رواج آن در ايران». فصلنامه كتاب، دوره 6، شماره 2 (تابستان)، 59- 66.
ـ كوكبي، مرتضي (1385). «مارك، دايرةالمعارف كتابداري و اطلاعرساني». تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران. جلد2، ص. 1657ـ 1652.
ـ سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران (1381). «مارك ايران». تهران: كتابخانه ملي ايران.
ـ وفادار مرادي، محمد (1379). «مقدمهاي بر اصول و قواعد فهرستنگاري در كتب خطي». تهران: كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي.
- IFLA(2002) .UNIMARC concise bibliographic. Retrieved 14, 7, 2009, from. http: //archive. ifla. org/VI/3/p1996- 1/concise2. pdf
- International Federation of Library Associations and Institutions (1994- ). UNIMARC manual: bibliographic format Munchen: Saur, 4--- 1. from http: //archive. ifla. org/VI/3/p1996- 1/sec uni Htm
- UNIMARC. Retrieved .12, 7, 2009, from http: //www .unimarc. info/bibliographic/2. 3/en/summary
پيوست شماره1. مقايسه عناصر كتابشناختي و نسخهشناختي كتابهاي چاپ سنگي با مارك ايران
بلوك
|
مفهوم عام
|
فيلد
|
شرح
|
|
××0
|
بلوك شناسايي (اين بلوك حاوي شمارههايي است كه ركورد يا اثر وارد شده را شناسايي ميكند). |
|
001
|
شناسگر ركورد
مدرك
|
××1
|
بلوط اطلاعات كدشده(اين بلوك حاوي داده هاي كد شده با طول ثابت است. |
دادههاي كلي پردازش
|
100
|
دادههاي كلي پردازش($a100)
|
زبان اثر
|
101
|
زبان متن نوشتاري يا گفتاري ومانند آن($a101)، زبان اثر اصلي ($c101)، زبان عنوان اصلي درصورتي كه با زبان متن اصلي فرق داشته باشد($g101) |
||
كشور محل نشر يا توليد
|
102
|
كشور محل نشر ($a102)، محل نشر ($b102)
|
||
××2
|
بلوك اطلاعات توصيفي
|
عنوان و نام پديدآور
|
200
|
عنوان اصلي نسخه($a200)، شكل نسخه (نام عام مواد) ($b200)، عنوان اصلي به زبان ديگر ($d200)، (ساير اطلاعات عنواني) ($e200)، نام نخستين پديدآور ($f200)، نام ساير پديدآوران ($g200)، نام پديدآور به زبان ديگر($f200) |
وضعيت نشر، پخش و ...
|
210
|
محل چاپ(محل نشر و پخش) ($a210)، محل توزيع($a210)، نام ناشر(چاپخانه، دارالطباعه، كارخانه) ($c210)، تاريخ چاپ (نشر) ($d210) |
||
مشخصات ظاهري
|
215
|
تعداد صفحات($a215)، تعدادبرگهها ($a215)، تعداد سطور(متن، حاشيه، ترجمه) ($a215)، اندازه سطر($d215)، انداره جلدها ($d215)، اندازه برگ($d215)، اندازه نوشته(متن، حاشيه، ترجمه) ($d215)، قطع($d215)، نقشه($d215)، مصور ($d215) |
||
××3
|
بلوك يادداشت كلية اطلاعاتي كه به نوعي به وضعيت ظاهري مدرك مربرط ميشوند. (يادداشتهاي كلي) (اين بلوك حاوي يادداشتهايي است كه به بيان آزاد، توصيفهاي لازم را به ركورد اضافه ميكند و نقاط دستيابي يا جنبههاي مختلف ظاهري اثر يا محتواي آن را نشان ميدهد) |
يادداشت كلي (يادداشت وضعيت استنساخ، آغاز، انجام، انجامه و...) |
300
|
تاريخ نگارش اثر($a300)، محل تأليف ($a300)، محل استنساخ (تحرير) ($a300)، تاليف براي (مهدياليه) ($a300)، تاريخ كتابت (تحرير) ($a300)، كتابت شده از روي ($a300)، نام شخصي كه نسخه براي وي كتابت (تحرير) شده ($a300)، ارزش كتابت ($a300)، مقابله و تصحيح ($a300) مأخذ تصحيح و مقابله ($a300)، تاريخ تصحيح و مقابله ($a300)، محل تصحيح ($a300)، آغاز ($a300)، انجام ($a300)، انجامه ($a300) |
يادداشتهاي مربوط به عنوان و نام پديدآور
|
304
|
محل درج عنوان نسخه ($a304) عنوان به زبانهاي ديگر ($a304)، عنوان به زبانهاي اصلي ($a304)، محل استقرار نام نويسندگان، كاتبان و... ($a304) |
||
يادداشتهاي مربوط به ويراست و تاريخچه كتابشناختي اثر |
305
|
اين فيلد حاوي يادداشت مربوط به سابقه كتابشناختي اثر است. ($a305) |
||
يادداشتهاي مربوط به نشر و ... |
306
|
اين فيلد حاوي يادداشت مربوط به نشر و ... است ($a306) |
||
يادداشتهاي مربوط به مشخصات ظاهري اثر |
307
|
نوع خط (متن، ترجمه زيرنويس، حاشيه، شرح) ($a307)، درجه خط(متن، ترجمه زيرنويس، حاشيه، شرح) ($a307)، آرايش و تزئينهاي نسخه (سرلوح(تعداد)، (سرلوح مزدوج(تعداد)، كتيبه (تعداد)، سرفصل(تعداد)، طلااندازي بين سطور، تشعير، ترصيع، جدول، جدول بندي، ترنج، سرترنج، لچكي و... ($a307)، تصوير(سبك، پيكره انسان و حيوان، بروج فلكي، مجالس |
||
|
307
|
تصويرو... )، ويژگيهاي جلد( جنس تو و روي جلد، رنگ، 6 اندازه، 7 تزئينات) ( رو، پشت، عطف) ($a307)، درون جلد ($a307) ، نوع كاغذ ($a307)، جنس كاغذ ($a307)، اندازه كاغذ ($a307)، تزئينات ($a307)، رنگ كاغذ ($a307)، ضخامت كاغذ ($a307)، رنگ مركب ($a307)، نوع صفحهپردازي ($a307)، راده (ركابه) ($a307)، شكل هندسي انجامه ($a307)، صفحه شمار($a307)، توضيحات صحافي ($a307) |
||
يادداشت دسترسي
(يوني مارك)
|
310
|
دسترسي از طريق وب جهانگستر و...$a) 310)
|
||
يادداشت مربوط به عنوانهاي مرتبط |
312
|
اين فيلد حاوي يادداشتهاي مربوط به يكي از عنوانهاي اثر غير از عنوان اصلي يا عنوان به زبان ديگر است. $a) 312) |
||
يادداشت مربوط به مسئوليت معنوي اثر |
314
|
اين فيلد حاوي يادداشتهاي مربوط به مسئوليت معنوي اثر است. $a) 314) سفارشدهنده كتاب $a) 314)، باني (اهتمام كننده، مباشر، دستيار) $a) 314) |
||
يادداشت مربوط به حواشي و رموز نسخه (يوني مارك) |
315
|
يادداشت (نوع يادداشت، تاريخ و محل يادداشت، كاتب يادداشت) ($a315)، نوع حواشي (توضيح، شرح، ترجمه، تعريض، تكمله، تصحيح) و رموز نسخه، ($a315) |
||
يادداشت مربوط به امتياز و ارزش نسخه(يوني مارك)
|
316
|
نفاست و... ($a316)، ارزش نسخه ($a316) (عادي، نفيس، ممتاز و... ) |
||
يادداشت مربوط به اثر مهر و مالكيت (يوني مارك) |
317
|
سجع مهر($a317)، شرح مهر ($a317)، شكل مهر ($a317)، اندازه مهر ($a317)، رنگ مهر ($a317)، تاريخ مهر ($a317)، امضا ($a317)، محل استقرار مهر($a317)، تاريخ نسخه (مالكان قبلي) ($a317)، يادداشتهاي تملك( فروشنده، محل خريد، قيمت، مُهر مالك، مُهر كتابخانه، مُهر عرض، مُهر اجازه خروج، وقفنامه، ... ) ($a317)، يادداشت قيمت ($a317 )، عرض ديد ($a317)، ظهريه ($a317)، اوراق بدرقه ($a317) |
||
يادداشت توضيحاتمربوط به نسخه
(يوني مارك)
|
318
|
كامل/ ناقص($a318)، توضيحات نقض نسخه($a318)، وضعيت آسيب ديدگي ($i318)، مرمت(توضيحات) ($i318)، محل نگهداري نسخه اصل ($j318)، نشاني محل نگهداري ($j318)، موجودي كتابخانههاي ديگر($j318) |
||
يادداشت مربوط به فهرست، كشف الايات و غلطنامه |
320
|
فهرستها ($a320)، كشف الايات ($a320 ) واژهنامه($a320)، غلطنامه ($a320) |
||
يادداشت مربوط به منابع استنادي و ارجاعي(يوني مارك) |
321
|
منابع، استناد و ارجاع ها($a321)
|
||
يادداشت باز توليد (يوني مارك) |
325
|
اشكال ديگر نسخه ($a 325)، شماره ميكروفيلم ($a 325)، شماره سي دي ($a 325)، شماره نسخه عكسي($a 325)، داراي اسكن ($a 325) |
||
يادداشتهاي مربوط به مندرجات
|
327
|
مندرجات $a) 327)، فصلبندي و بخشبندي نسخه $a) 327) |
||
يادداشتهاي مربوط به خلاصه و چكيده نسخه |
330
|
خلاصه و چكيده نسخه $a) 330)
|
||
نوع منبع الكترونيكي (يوني مارك) |
336
|
سي دي$a)336) و ...
|
||
يادداشت شرح تهيه
(يوني مارك)
|
345
|
شيوة تهيه $a) 345)، منبع تهيه $a) 345)، نام اهداكنندگان و واقفان $a) 345)، يادداشتهاي وقف $a) 345)، قيمت $a) 345)، تاريخ وقف يا اهدا $a) 345) |
||
××4
|
بلوك شناسه رابط
|
صحافي شده در اين مجلد
|
481
|
صحافي شده در اين مجلد $a)481)
|
صحافي شده با
|
482
|
صحافي شده با $a)482)
|
||
××5
|
بلوك عنوان مرتبط كليه يادداشتها (عنوان قراردادي)
|
عنوان قراردادي
|
500
|
عنوان قراردادي $a)500)
|
عنوان اصلي به زبان ديگر
|
510
|
عنوان اصلي به زبان ديگر ($a 510)، ساير اطلاعات عنواني$b)510)، عنوان زبان اصلي $z)510) |
||
عنوانهاي گونه گون ديگر
|
517
|
عنوانهاي گونه گون ديگر $a)517)
ساير اطلاعات عنواني $b)517)
|
||
××6
|
بلوك تجزيه وتحليل موضوعي (اين فيلد حاوي دادههاي موضوعي كلامي و شماره ردهبندي در نظامهاي مختلف است.) |
موضوع
|
(600-610)
|
نام شخص به منزله موضوع (600)، نام تنالگان به منزله موضوع (601)، نام خاندان به منزله موضوع (602)، پديدآور و عنوان به منزله موضوع (604)، عنوان به منزله موضوع (605)، موضوع (اسم عام يا عبارت اسمي عام) (606)، نام جغرافيايي به منزله موضوع (607)، اصطلاحهاي موضوعي كنترل شده (610) |
شماره بازيابي
|
(675-686)
|
رده بندي دهدهي ديويي $a)676)، ردهبندي كتابخانه كنگره $a)680)، ساير ردهبنديها $a)686) |
||
××7
|
بلوك مسئوليت معنوي (اين بلوك شامل نامهاي اشخاص، و تنالگانهايي است كه به نوعي مسئوليت معنوي خلق اثر را به عهده دارند). |
سرشناسه
|
700
|
پديدآور اصلي، دوره حيات، نام به لاتين $a)700) |
شناسههاي افزوده
|
701، 702
|
نامهاي مرتبط ديگر(شناسههاي افزوده) |
||
××9
|
بلوك (استفاده ملي آزاد قابل تعريف كاربران) |
كد كتابخانه
|
901
|
كدكتابخانه $a)901)، محل $b)901)
|
مشخصات شماره ثبت
|
902
|
شماره ثبت $a)902)، تاريخ ثبت $d)902)
|
||
اطلاعات مربوط به فهرستنويس و اپراتور |
910
|
نام خانوادگي فهرستنويس $a)910)، نام فهرستنويس $b)910)، تاريخ فهرستنويسي $c)910)، نام خانوادگي اپراتور $a)910)، نام اپراتور $e) 910)، تاريخ ورود اطلاعات $f) 910)، كنترل كننده اطلاعات، تاريخ كنترل اطلاعات |