Review
چكيده
پژوهش حاضر با هدف نشان دادن توان عملي پايگاه مقالههاي تمام متن فارسي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري در تكميل مجموعه مقالههاي فارسي موجود در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي، انجام گرفته است. جامعة مورد مطالعه، مجلههاي علمي ـ پژوهشي فارسي مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، مجله هاي علمي ـ پژوهشي فارسي موجود در دانشگاه فردوسي و مجموعه ادواريهاي الكترونيكي علمي ـ پژوهشي فارسي پايگاه مركز منطقهاي اطلاع رساني علوم و فناوري است كه بين سالهاي 1386 – 1382 و در چهار حوزة موضوعي علوم، علوم انساني، فني و مهندسي و كشاورزي، بررسي شده است. روش پژوهش، پيمايشي و از نوع كاربردي است. يافتههاي حاصل از پژوهش نشان داد: 1. از جمع كل 206 عنوان مجله مصوب وزارت علوم، پايگاه مركز منطقه اي 142 عنوان را داراست كه 15/63% در حوزه علوم، 66/66% در حوزة علوم انساني، 28/54% در حوزة فني و مهندسي و 80/87% در حوزة كشاورزي است. در نتيجه، ميتوان از پايگاه مقالههاي تمام متن فارسي مركز منطقه اي به عنوان مكمل يا جايگزين مجلههاي چاپي فارسي دانشگاه فردوسي استفاده كرد. 2. از جمع كل 206 عنوان مجله مصوب وزارت علوم، دانشگاه فردوسي 125 عنوان مجله را داراست كه 89/57% در حوزة علوم، 93/63% در حوزة علوم انساني، 14/37% در حوزة فني و مهندسي و 17/73% در حوزة كشاورزي است. در نتيجه، سابقهاي كامل از مجلههاي فارسي علمي ـ پژوهشي در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي وجود ندارد. 3. از بين 12 كتابخانه مورد بررسي در دانشگاه فردوسي، 50% از كاردكس و 6/41% از فهرست الفبايي براي تعيين موجودي و شمارههاي مجله‌ها استفاده مي‌كردند، در حالي كه 3/8% از هيچ‌گونه ابزاري استفاده نمي‌كردند. 4. از بين 12 كتابخانه دانشگاه فردوسي، تنها 2 كتابخانه از رونوشت فهرست مندرجات مجله‌ها و فهرست الكترونيكي مقاله‌ها، براي دسترسي به محتواي موضوعي مجله‌ها استفاده مي‌كردند. 5. موفقيت بازيابي مقاله‌ها در پايگاه مركز منطقهاي، از دانشگاه فردوسي بيشتر است. 6. سرعت بازيابي مقاله‌ها در پايگاه مركز منطقهاي، از دانشگاه فردوسي بيشتر است. 7. مجموعه مجلههاي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي در مقايسه با پايگاه مركز منطقهاي جامعيت كمتري دارد. بنابراين، فرضيه پژوهش تأييد مي شود. 8. دانشگاه فردوسي مشهد به لحاظ مجلههاي گذشتهنگر، از مجموعه الكترونيكي مركز منطقهاي بينياز نيست.
كليدواژه‌ها: پايگاه اطلاعات، مقالههاي تمام متن، مركز منطقه اي اطلاع رساني علوم و فناوري، مجلههاي علمي ـ پژوهشي، مجلههاي الكترونيكي، مجلههاي چاپي، مجلههاي فارسي.
مقدمه
يكي از فعاليتهاي عمدة كتابخانهها و مراكز اطلاعرساني، مجموعهسازي منابع است. مهمترين نوع منابع مورد توجه در مجموعهسازي، كتاب، مجله و پيايندهاست. دشواري مجموعهسازي مجلههاي چاپي، فراهمآوري، نمايهسازي و ذخيرهسازي است. با قدرتيابي فناوري اطلاعات و بحث مجلههاي الكترونيكي، حوزة جديدي در مباحث مجموعهسازي مجله‌ها مطرح شد، زيرا تنوع جديدي در روشهاي توليد، ذخيره و دستيابي به مجله‌ها به وجود آمد. اين امكان وجود دارد كه مجله از ابتدا به صورت الكترونيكي منتشر و همزمان به صورت الكترونيكي و چاپي عرضه گردد و يا اينكه پس از نشر چاپي به الكترونيكي تبديل شود. شرايط متفاوتي كه هر يك از اين حالتها پيش روي كتابخانهها قرار داده است، حوزههاي مطالعه جديدي را نيز مطرح ميكند. مجلههاي چاپي محسنات خاص خود ـ از جمله مالكيت ـ را به همراه دارد، اما مجلههاي الكترونيكي نيز با وجود اينكه ممكن است تنها در دسترس باشند و نه در مالكيت، ويژگيهاي مثبت بسياري دارند كه مهمترين آنها دستيابي آسان‌تر به متن مقاله‌ها از طريق انواع نمايه است. بديهي است، هر نوع از انواع دسترسي به مجله‌ها، تعهدات مالي خاص خود را دارد و اين مورد مي تواند در تصميمگيريها، تأثير تعيين كننده داشته باشد.
بيان مسئله
كتابخانهها براي دسترسي آسان كاربران به منابع اطلاعاتي موجود در مجلههاي علمي، هزينههاي هنگفتي را متحمل ميشوند و به شكل جدي در جستجوي جايگزينهايي براي اين نوع منابع هستند. بسياري از كتابخانههاي دنيا به دليل مشكلات مالي، ظهور فناوري جديد، و انتخاب سياست تازه دسترسي به منابع اطلاعاتي، اشتراك پارهاي از مجلههاي چاپي خود را قطع كرده و به جاي آن از مجلههاي الكترونيك استفاده مي‌كنند. رشد تصاعدي و اهميت حياتي اطلاعات، لزوم صرفهجويي در هزينه و وقت جستجوكنندگان و از طرفي ناكارآمدي شيوههاي دستي بازيابي اطلاعات، كتابخانهها و مراكز اطلاعرساني را بر آن داشته براي دسترسي به اطلاعات، سريعتر به سمت مكانيزه شدن روشهاي بازيابي حركت كنند تا جايي كه استفادهكنندگان عملاً نيازي به مراجعه به كتابخانه يا مركز اطلاعرساني نداشته و مدارك گزيده و پالايش يافتـه خود را به صورت خودكار و از طريق اتصـال رايانه شخصيشان به شبكه‌هاي اطلاعاتي، دريافت نمايند.
با ورود و ظهور فناوري به كتابخانه، كاركردهاي متفاوت آن به مرور زمان تحت تأثير قرار گرفته است. در اين ميان، در روند مجموعهسازي كتابخانهها نيز تغييراتي حاصل شده است. منابعي كه تا چندي پيش تنها به صورت چاپي در دسترسي بود، امروز به صورت دسترسي پيوسته، ناپيوسته و ... عرضه مي شود. به عنوان مثال، با اشتراك برخي از پايگاههاي اطلاعاتي، ميتوان به اطلاعات كتابشناختي، چكيده و در برخي موارد به متن كامل بسياري از مقالههاي علمي منتشر شده دسترسي داشت. در نتيجه، بسياري از كتابخانههاي كشور بويژه كتابخانههاي دانشگاهي، برخي از اين پايگاهها را مشترك هستند كه دانشگاه فردوسي نيز از آن جمله است. اما در حال حاضر، بسياري از پايگاههاي اطلاعاتي كه دانشگاه فردوسي مشهد به آنها دسترسي دارد، پايگاههاي منابع غيرفارسي هستند و در اين ميان جاي خالي پايگاههاي مجلههاي فارسي، به چشم مي‌خورد.
يكي از پايگاههاي مجله‌ها كه مي‌تواند مورد توجه دانشگاه فردوسي باشد، پايگاه تمام متن مقالههاي فارسي در سايت مركز منطقهاي اطلاع رساني علوم و فناوري شيراز[1] (كتابخانه منطقهاي علوم و تكنولوژي سابق) است. اين پايگاه افزون بر تهية مواد چاپي، در جهت فراهمآوري منابع الكترونيكي براي كاربران، سرمايه‌گذاري بسياري كرده است (4).
اين مركز در سال 1370 با هدف عمده زير راهاندازي شد:
1. امكان دستيابي به تمامي مقالههاي نشريه‌هاي چاپ شده در ايران به صورت متن كامل در اينترنت.
2. رفع مشكل دستيابي به شمارههاي گذشته كه ممكن است برخي از كتابخانهها فاقد اين نوع مجله‌ها باشند.
3. برطرف شدن مسئله تهيه و خريد و صحافي نشريه كه ممكن است براي بسياري از كتابخانهها در داخل و خارج از كشور، دشوار باشد (9).
با توجه به راهاندازي چنين پايگاهي در اين مركز و نيز نياز روز افزون جامعه اطلاعاتي دانشگاهي به دسترسي به مجله‌ها و محدوديتهاي مالي و انساني كه كتابخانههاي دانشگاهي در زمينة مجموعهسازي مجلههاي چاپي براي تهيه، پيگيري و سازماندهي آنها دارند، اين پژوهش بر آن است تا نشان دهد مجموعه مجلههاي گردآوري شده و سازماندهي شده در پايگاه مجلههاي تمام متن فارسي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري با هدفهايي كه براي آن تعيين شده و بر اساس عملكردي كه تا كنون داشته، توانسته است ضمن دستيابي به سطحي از هدفهاي خود، منبعي مكمل يا جايگزين براي مجموعه مجلههاي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد ـ بويژه به آن دليل كه براي مقالههاي موجود در دانشگاه فردوسي نمايه موضوعي تهيه نمي‌شود ـ باشد؟
اهميت و ضرورت پژوهش
تشخيص اينكه وضعيت موجودي و دسترسي به مجلههاي فارسي در دانشگاه فردوسي چگونه است و بر اين اساس، ارائه راهكارهايي براي تغيير خط مشي مجموعهسازي مجلههاي چاپي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد.
هدف پژوهش
هدف اصلي اين پژوهش، نشان دادن توان عملي پايگاه مقالههاي تمام متن فارسي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري شيراز در تكميل مجموعه مقالههاي فارسي موجود در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي، هم به لحاظ خود مجموعه و هم به لحاظ توانايي بازيابي موضوعي مقاله‌هاست. اين هر دو مي‌تواند انگيزهاي قوي براي تغيير سياستهاي مجموعهسازي كتابخانهها در جهت مجموعهسازي بهتر و صرفهجويي هزينهها باشد.
سؤالهاي اصلي پژوهش
1.آيا پايگاه مقالههاي تمام متن مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري پوشش لازم را دارد تا بتوان از آن به عنوان جايگزين يا مكملي براي مجلههاي چاپي فارسي سالهاي 1386 - 1382 در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد استفاده كرد؟
2. آيا سابقهاي كامل از مجلههاي فارسي علمي ـ پژوهشي مرتبط با رشتههاي آموزشي موجود در سالهاي 1386 – 1382 در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد وجود دارد كه اين دانشگاه را به لحاظ مجلههاي گذشتهنگر از مجموعه مجلههاي الكترونيكي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري شيراز بينياز سازد؟
3. چه ابزارهايي براي جستجو و دسترسي به محتواي موضوعي، موجودي و شمارههاي مجلههاي چاپي در سالهاي 1386 – 1382 در دانشگاه فردوسي وجود دارد؟
4. توانايي بازيابي اين ابزارها در مقايسه با ابزارهاي الكترونيكي موجود در مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري از طريق جستجو براي نمونهاي از مقاله‌ها كه تصادفي برگزيده شدهاند، تا چه حد است؟
فرضية پژوهش
مجموعة مجلههاي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي در مقايسه با مجموعه مجلههاي موجود در پايگاه مجلههاي تمام متن مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري شيراز، پوشش كمتر و موجودي كمتري دارد.
پيشينة پژوهش
در تعدادي از پژوهشهايي كه در ايران انجام شده، ديدگاه‌هاي كاربران مختلف در زمينة استفاده از مجلههاي الكترونيكي، بررسي گرديده است. «شهرزادي» (1385) معتقد است نشريه‌هاي الكترونيكي در سالهاي اخير به مرور جاي خود را در كتابخانههاي دانشگاهي باز كرده و بخشي از بودجه دانشگاهها را به خود اختصاص دادهاند. مقايسههاي كلي ميان هزينهها و تعداد مجله‌ها نيز مقرون به صرفه بودن هزينههاي صرف شده براي اشتراك مجلههاي الكترونيكي را نسبت به مجلههاي چاپي نشان ميدهد. ليكن، اهميت اين مزيّت عمده، در جايگاه استفاده و كاربرد آن نمود واقعي پيدا ميكند. اگر در مرحلة اول، انتخاب صحيحي توسط كتابداران مسئول بخش سفارشها صورت گيرد و پس از آن براي افزايش ميزان استفاده از مجله‌ها تلاش شود، ميتوان ادعا كرد هزينة پرداختي، هر چند زياد، سودمندي لازم را داشته و مجله مقرون به صرفه بوده است.
«خادميان» (1380) در قالب پايان‌نامه كارشناسي ارشد خود، احتمال جايگزيني ادواريهاي چاپي با ادواريهاي الكترونيكي را بررسي نمود. نتايج به دست آمده از پژوهش وي نشان داد بهتر است در خط مشي تهية ادواريهاي لاتين چاپي در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد، در ارتباط با مجلههاي غيرهسته يا اصلي رشتههاي مختلف و تهية اين مجله‌ها به صورت تمام الكترونيكي، بازنگري شود. اما تهية هر دو نوع منبع اطلاعاتي، يعني مجلههاي چاپي و الكترونيكي همچنان ضرورت دارد، زيرا تنها به دليل در دسترس بودن مجلههاي لاتين چاپي به صورت تمام متن نميتوان از توجيه لازم براي جايگزيني آنها برخوردار بود. وي اظهار مي دارد كه نميتوان به طور قاطع توصيه كرد اشتراك مجلههاي چاپي لغو و استفاده از نسخة الكترونيكي متن آنها جايگزين شود. به نظر او، مجلههاي تمام متن الكترونيكي نميتوانند جايگزين مطلوبي براي مجلههاي چاپي فرض شوند، اما ميتوانند به عنوان تأمينكنندة بخشي از مجلههاي مورد نياز رشتههاي مختلف (بويژه مجلههاي غيرهسته يا اصلي هر رشته) و به عبارتي ديگر، تكميل كنندة مجموعه مجلههاي لاتين، مورد نياز تلقي شوند.
«شهبازي» (1383) هم ديدگاه كتابداران و هم ديدگاه مراجعه كنندگان كتابخانه را در زمينة استفاده از مجلههاي الكترونيكي غيررايگان، بررسي كرده است. وي در پژوهش خود با عنوان « بررسي ديدگاه جامعه علمي در خصوص ايجاد مجلات الكترونيكي» ميزان تقاضاهاي موجود براي استفاده از مجلههاي الكترونيكي را، از ديدگاه جامعه علمي بررسي و مزايا و معايب ايجاد مجلههاي الكترونيكي و ميزان استقبال از اين نوع منابع را بيان كرد. يافتههاي وي نشان داد به طور كلي، 5/62% كاربران، استفاده از مجلههاي الكترونيكي را به مجلههاي چاپي ترجيح ميدهند. همچنين، در تحليلي ديگر، مشخص شد 50% كتابداران مدعي بودهاند در طول هفته، براي استفاده از مجلههاي الكترونيكي متقاضي وجود داشته است. وي عمدهترين مشكل در استفاده از مجلههاي چاپي در كتابخانهها را حجم زياد مجلههاي چاپي و كمبود فضاي اختصاص داده شده به اين منابع و نيز هزينه نگهداري آنها دانسته است.
ميزان استفادة بالا از مجلههاي الكترونيكي، در تحقيق «شايگان‌نيا» (1383) نيز آشكار گرديد. در اين پژوهش، ميزان گرايش اعضاي هيئت علمي و دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان در استفاده از مجلههاي چاپي و الكترونيكي و عوامل مؤثر بر آن در سال 1383 – 1382 بررسي شد. يافتهها بيانگر اين بود كه اغلب استفاده كنندگان، (حدود 77%) از شكل الكترونيكي مجله‌ها و درصد اندكي (حدود 22%) از مجلههاي چاپي استفاده كرده‌اند. از نظر ايشان، دسترسي آسان به شمارههاي مجله‌ها، سرعت وسهولت در بازيابي اطلاعات، حجم اطلاعات بازيابي شده، وابستگي نداشتن به مكان و زمان خاص، ايجاد انگيزش در مطالعة بيشتر و استفاده از خدمات جانبي، عوامل مؤثر در استفاده از مجلههاي الكترونيكي به شمار مي‌روند.
«عبداللهي» (1384) نيز در پايان‌نامة خود، ديدگاه اعضاي هيئت علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز را به تفكيك گروهها دربارة اهميت و ميزان استفاده از مجلههاي علمي موجود، تكميل اين مجله‌ها و جايگزيني مجلههاي چاپي با شكل الكترونيكي آن، بررسي كرد. نتايج پژوهش نشان داد 40% اعضاي هيئت علمي، نقش مجلههاي علمي چاپي و الكترونيكي را در ارتقاي سطح علمي خود زياد دانستهاند، اگر چه اكثريت آنها مطابقت اين دسته از منابع اطلاعاتي را با نيازهاي اطلاعاتي خود «كم» ارزيابي كرده اند. اكثر پاسخگويان، ميزان موافقت خود را با افزايش اشتراك مجلههاي علمي الكترونيكي همراه با توقف اشتراك مجلههاي علمي چاپي «متوسط» گزارش كرده‌اند. 8/42% پاسخگويان، نقش مجلههاي علمي الكترونيكي را در ارتقاي سطح علمي «زياد» و تنها 9/5% «كم» گزارش كرده‌اند. همچنين 8/42% پاسخگويان، ميزان اهميت مجلههاي الكترونيكي را «بسيار زياد» و تنها 1/2 % نظرشان در مورد ميزان اهميت مجلههاي الكترونيكي «كم» بود.
سنجش امكانات موجود در مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم وفناوري شيراز، اعم از منابع اطلاعاتي، برنامه نرم‌افزاري مناسب جهت ارائه خدمات، «اشاعه اطلاعات گزينشي» از طريق پست الكترونيكي به اعضاي هيئت علمي دانشگاه شيراز، در پژوهش «مهراد و نعمت اللهي» (1385) مورد توجه قرار گرفت. جامعه پژوهش عبارت بود از تمامي منابع چاپي و غيرچاپي كتابخانه منطقهاي و اعضاي شاغل هيئت علمي دانشگاه شيراز در مرتبه‌هاي علمي استادي، دانشياري و استادياري، جامعه پژوهش اين تحقيق بود.يافتههاي اين تحقيق نشان داد كل منابع فارسي و لاتين موجود در مركز منطقهاي علوم وفناوري شيراز از طريق صفحه خانگي قابل جستجو و بازيابي است.
«شهرزادي» (1385) 5 پايگاه اطلاعاتي لاتين در 15 دانشگاه دولتي تهران را بررسي و ميانگين هزينه هر بار استفاده از مجموعههاي اين 5 پايگاه را با نمونههاي چاپي آنها مقايسه كرد. نتايج حاكي از آن بود كه در سال 2003 در مجموع، در دانشگاههاي مورد مطالعه، 52,111,630 دلار صرف اشتراك 6234 عنوان مجله چاپي و در حدود 702,840 دلار صرف اشتراك 68330 عنوان مجله الكترونيكي شده است. ميانگين هزينه تمام شده براي هر عنوان مجله الكترونيكي حدود 1028 دلار و براي مجلههاي چاپي 836 دلار بوده است. و حداقل، حداكثر و ميانگين بودجه اشتراك نشريه‌هاي چاپي 30/ 85 و 75/64%؛ و حداقل، حداكثر و ميانگين بودجه اشتراك نشريه‌هاي الكترونيكي 15/40 و 92/25% از كل بودجة نشريه‌هاي دانشگاهها بوده است. بدين ترتيب، ملاحظه مي شود كه مجلههاي الكترونيكي، با تعداد زياد عنوانهاي خود، بخش كوچكي از بودجه كتابخانهها را به خود اختصاص ميدهند.
در خارج نيز در «وودوارد»[2] (1997) پژوهشي دربارة واكنش كاربران دانشگاهي در استفاده از مجلههاي الكترونيكي رايگان و غيررايگان انجام داد. از 75 دانشجوي كارشناسي ارشد مورد بررسي در اين پژوهش، 60% به دليل ناآشنايي، توجه چنداني به مجلههاي الكترونيكي نشان نمي‌دادند. 40% معتقد بودند مقالههاي موجود در مجلههاي الكترونيكي رايگان، كيفيتي نازلتر از مجلههاي الكترونيكي اشتراكي غيررايگان دارند.
«ليو»[3] (2000) به بررسي نظرهاي دانشجويان دانشگاه فني نانيانگ سنگاپور در مورد آيندة مجلههاي الكترونيكي و ميزان استفاده از اين منابع پرداخت. يافتهها نشان داد 5/73% پاسخگويان، مجلههاي الكترونيكي را بر مجلههاي چاپي ترجيح ميدهند.
«اسلاتر»[4] (2001) رفتار پژوهشگران در دانشگاه استنفورد در زمينة استفاده از مجلههاي چاپي و الكترونيكي را بررسي نمود. دسترسي نداشتن به شمارههاي پيشين مجلههاي الكترونيكي مشكلي بود، كه پژوهشگران به آن اشاره كرده بودند. اين پژوهشگران از طرفي براي مجلههاي الكترونيكي مزايايي نيز قايل بودند كه از جمله آنها ميتوان به بازيابي سريع مقاله‌ها، صرفه جويي در زمان براي كسب اطلاعات، وجود پست الكترونيكي براي ارتباط با مجله يا نويسندگان مقاله‌ها و فراپيوند مقاله‌ها به مقالههاي استناد شده، اشاره كرد.
«كورت لاينن»[5] (2004) در پژوهش خود نتيجه گرفت استفاده از مجلههاي الكترونيكي، رو به افزايش است. وي معتقد است هزينة انتشار مجلههاي الكترونيكي بسيار كمتر از مجلههاي چاپي و فرايند انتشارات آنها سريعتر است.
«بليك»[6]در سال 2006 به بررسي رضايت كاربران از پايگاه اطلاعاتي Science Direct در مقايسه با مجلههاي چاپي پرداخت. يافتههاي حاصل از اين پژوهش نشان داد كاربران (شامل كارمندان و دانشجويان تحصيلات تكميلي) ترجيح ميدهند به جاي گشت و گذار در مجلههاي چاپي، از پايگاههاي اطلاعاتي تمام متن استفاده كنند، زيرا پايگاه دامنة وسيعي از موضوعات را شامل ميشود و نسبت به مجلههاي چاپي داراي قابليت جستجو ميباشند. برخلاف آن، كاربران از دسترسي به منابعي كه در ساير كتابخانههاي دانشگاه ميباشد و همچنين تهية رونوشت از اين مجله‌ها، احساس نارضايتي دارند.
مرور پژوهشها به شرحي كه در بالا انجام شد، نشان ميدهد مجلههاي الكترونيكي در هر يك از شكلهاي سه گانه آن، با استقبال روزافزون روبروست. اين استقبال هم از سوي كتابداران و هم از سوي استفادهكنندگان، قابل مشاهده و رديابي است. دلايلي كه براي اين امر بر شمرده ميشود زياد است و در هر يك از پژوهشهايي كه در بالا به آن اشاره شد، يكي يا بيشتر از يك دليل براي استفاده از مقالههاي مجلههاي الكترونيكي عنوان شده است. برخي عيوب نيز براي اين شيوة دسترسي عنوان شده است، از جمله اينكه ممكن است اين مجله‌ها كيفيت لازم را نداشته باشند. اين موردي است كه دربارة مقالههاي تمام متن مركز اطلاعرساني علوم و فناوي شيراز صادق نيست، زيرا اين مركز به دليل حمايتهاي مالي و مسئوليت رسمي كه دولت براي آن تعريف كرده است، ظرفيتهاي بسياري را براي تداوم كار با كيفيت داراست.
روش انجام پژوهش
پژوهش حاضر، به روش پيمايشي و از نوع كاربردي است.
مشاهده و بررسي اوليه، در دو بخش انجام شد كه عبارتند از:
- بررسي و تعيين موجودي ادواريهاي علمي ـ پژوهشي فارسي چاپي در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد، بين سالهاي 1386ـ1382.
- بررسي و تعيين ادواريهاي علمي- پژوهشي فارسي الكترونيكي دسترس‌پذير در پايگاه مقالههاي اطلاعاتي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري.
جامعة آماري
جامعه آماري مورد پژوهش، 206 عنوان مجلة علمي ـ پژوهشي مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري است. متون تعداد اين مجله‌ها محدود است، نمونه‌گيري انجام نشد و كل جامعه مذكور بررسي گرديد. از آنجا كه كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد فاقد مجلههاي علمي ـ پژوهشي در حوزه پزشكي ميباشند، از فهرست مجلههاي مصوب وزرات علوم، تحقيقات و فناوري استفاده گرديد كه تنها در چهار حوزه موضوعي علوم انساني، علوم، فني و مهندسي و كشاورزي بود.
همچنين، جامعة آماري اين پژوهش شامل موجودي مجلههاي علمي ـ پژوهشي فارسي چاپي كتابخانههاي دانشكدهاي دانشگاه فردوسي مشهد (علوم تربيتي، ادبيات، كشاورزي، منابع طبيعي، علوم پايه، علوم اداري، تربيت بدني، علوم رياضي، علوم پايه، دامپزشكي و كتابخانه مركزي دانشگاه فردوسي مشهد) در سالهاي 1386ـ1382 و همچنين مجموعه ادواريهاي الكترونيكي علمي ـ پژوهشي فارسي دسترس پذير در پايگاه مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري است.
پاسخ به سؤالهاي پژوهش
براي پاسخ به سؤال اول پژوهش، ابتدا تعداد مجلههاي علمي ـ پژوهشي مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري در چهار حوزه موضوعي علوم، علوم انساني، فني و مهندسي و كشاورزي بررسي شد. سپس تعداد مجلههاي علمي ـ پژوهشي پايگاه مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري در چهار حوزه موضوعي مذكور مقايسه گرديد كه نتايج آن در جدول زير قابل مشاهده است:
جدول 1. مقايسه تعداد مجلههاي مصوب وزرات علوم، تحقيقات و فناوري با مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري
|
حوزه موضوعي
|
تعداد عنوانهاي مصوب
|
تعداد عنوانهاي پايگاه
|
موجودي پايگاه
(درصد)
|
كسريهاي پايگاه
(درصد)
|
|
علوم
|
19
|
12
|
15/63
|
85/36
|
|
علوم انساني
|
111
|
74
|
66/66
|
34/33
|
|
فني و مهندسي
|
35
|
19
|
28/54
|
72/45
|
|
كشاورزي
|
41
|
36
|
80/87
|
2/12
|
|
جمع كل
|
206
|
142
|
93/68
|
07/31
|
از اين‌رو، در پاسخ به سؤال پژوهش ميتوان گفت، از پايگاه منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري ميتوان با درصدهاي به دست آمده از جدول 1 در حوزة كشاورزي، علوم، علوم انساني، فني و مهندسي به عنوان مكمل يا جايگزين براي مجلههاي چاپي فارسي سالهاي 1382 - 1386 دانشگاه فردوسي مشهد استفاده كرد.
اين قابليت به ترتيب از بيشترين به كمترين عبارت است از: حوزة كشاورزي، حوزه علوم انساني، حوزه علوم و سرانجام حوزة فني و مهندسي.
براي پاسخگويي به سؤال دوم، تنها سابقة كامل مجله‌ها از نظر تعداد عنوانها بررسي شده است و بررسي دقيق‌تر در مورد شمارههاي موجود هر مجله، در ادامه و در پاسخ به فرضية پژوهش، ارائه شده است.
براي پاسخ به اين سؤال، عنوانهاي مجلههاي علمي ـ پژوهشي موجود در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد بين سالهاي 1386 – 1382 بررسي شد، كه نتايج آنها به تفكيك هر دانشكده عبارت است از:
جدول 2. تعداد عنوانهاي مجلههاي علمي ـ پژوهشي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد
به تفكيك هر دانشكده
|
كتابخانههاي دانشگاه فردوسي
|
تعداد عنوانها
|
|
ادبيات
|
34
|
|
الهيات
|
12
|
|
تربيتبدني
|
2
|
|
دامپزشكي
|
5
|
|
علوم اداري
|
12
|
|
علوم پايه
|
22
|
|
علوم تربيتي
|
10
|
|
علوم رياضي
|
2
|
|
فني و مهندسي
|
9
|
|
كشاورزي
|
10
|
|
منابع طبيعي
|
4
|
|
كتابخانه مركزي
|
3
|
|
تعداد كل: 125 عنوان
|
لازم به ذكر است، موجودي مجلههاي علمي ـ پژوهشي فارسي هر كتابخانه از نظر عنوان در بسياري موارد مشابه با ساير كتابخانهها بود و عنوانهاي تكراري زيادي در بين كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد وجود داشت. به همين منظور ابتدا فهرستي الفبايي از مجلههاي دانشكدههاي دانشگاه فردوسي مشهد تهيه شد و عنوانهايي كه براي اولين بار در هر دانشكده بود، منظور و در صورت تكرار در دانشكدههاي بعد حذف گرديد كه تعداد كل عنوانهاي مجله‌ها با حذف عنوانهاي تكراري، 125 عنوان مجله شد.
در مرحله بعد، تعداد مجلههاي علمي ـ پژوهشي دانشگاه فردوسي در چهار حوزة موضوعي مذكور در مقايسه با عنوانهاي مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري بررسي شد كه نتايج آن در جدول زير قابل مشاهده است.
جدول 3. مقايسه تعداد مجلههاي مصوب وزرات علوم، تحقيقات و فناوري با دانشگاه فردوسي
|
حوزه موضوعي
|
تعداد عنوانهاي مصوب
|
تعداد عنوانهاي دانشگاه
|
درصد عنوانهاي دانشگاه
|
درصد كسريهاي عنوانهاي دانشگاه
|
|
علوم
|
19
|
11
|
89/57
|
11/42
|
|
علوم انساني
|
111
|
71
|
96/63
|
04/36
|
|
فني و مهندسي
|
35
|
13
|
14/37
|
86/62
|
|
كشاورزي
|
41
|
30
|
17/73
|
83/26
|
|
جمع كل
|
206
|
125
|
67/60
|
33/39
|
از اين‌رو، در پاسخ به سؤال 2 پژوهش بايد گفت، سابقهاي كامل از مجلههاي فارسي علمي ـ پژوهشي مرتبط با رشته‌ها در سالهاي 1386 – 1382 در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد وجود ندارد؛ لذا اين دانشگاه به لحاظ مجلههاي گذشتهنگر از مجموعه الكترونيكي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري شيراز بي نياز نيست.
براي پاسخگويي به سؤال سوم پژوهش و به منظور بررسي نوع ابزار مورد استفاده جهت دسترسي به موجوديها و شمارههاي مجلههاي علمي ـ پژوهشي دانشگاه فردوسي مشهد در طي پنج سال، جدولي طراحي گرديد كه در آن نوع ابزار مورد استفاده دانشگاه فردوسي را بر حسب درصد، به صورت زير بيان نمود:
جدول 4. نوع ابزار مورد استفاده در دانشگاه فردوسي بر اساس درصد
|
نوع ابزار مورد استفاده
|
تعداد كتابخانه
|
درصد
|
|
كاردكس
|
6
|
50%
|
|
فهرست الفبايي
|
5
|
6/41%
|
|
هيچ كدام
|
1
|
3/8%
|
همان‌طور كه در جدول 4 قابل مشاهده است، نوع ابزار مورد استفاده براي تعيين موجوديها و شمارههاي مجلههاي چاپي در دانشگاه فردوسي، تنها دو ابزار كاردكس و فهرست الفبايي است.
از بين 12 كتابخانه مورد بررسي در دانشگاه فردوسي، 6 كتابخانه (50%) از كاردكس و 5 كتابخانه (6/41%) از فهرست الفبايي استفاده مي‌كردند. همچنين در 1 مورد (3/8%) از هيچ ابزاري براي تعيين موجوديها و شمارههاي مجله‌ها استفاده نمي‌كردند.
به منظور آگاهي از چگونگي دسترسي به محتواي موضوعي مجله‌ها، 12 كتابخانه دانشگاه فردوسي بررسي گرديد. به جز دو مورد، كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد از هيچ‌گونه ابزاري براي دسترسي به محتويات موضوعي مجله‌ها استفاده نمي‌كردند. در صورت نياز، كتابخانهها با ارجاع دانشجويان به كتابخانه مركزي، اميدوار بودند با استفاده از نرم افزار نمايه، نيازهاي اطلاعاتي آنها برطرف شود. تنها در كتابخانه دانشكده علوم تربيتي از رونوشت فهرست مندرجات مجله‌ها استفاده ميشود. آشكار است كه با استفاده از اين روش، وقت زيادي براي بررسي فهرست تك تك شمارههاي مجله‌ها، بايد صرف شود. در كتابخانه دانشكده الهيات نيز مقالههاي مجله‌ها، همراه با مشخصات كامل آنها در نرم‌افزار Excel درج گرديده بود كه از لحاظ قابليت جستجو از نظام دستي كارآمدتر است. شايان ذكر است، اين اقدام تنها در مورد مجله‌هايي كه تا پايان سال 1386 به كتابخانه رسيده‌اند، انجام و در مورد مجلههاي 1387 به بعد، اين اقدام متوقف شده است.
انتظار مي‌رود با در دست داشتن هر كدام از عوامل زير، بتوان به مقالة مورد نظر دست يافت: پديدآور، موضوع يا عنوان اثر. اما با توجه به نتايج به دست آمده از سؤال پژوهش 2 و در پاسخ به سؤال 4 پژوهش، بايد گفت ابزاري مناسب براي جستجوي موضوعي يا جستجو از طريق نام پديدآور در كتابخانههاي دانشگاه فردوسي وجود ندارد. اين در حالي است كه در مركز منطقهاي اطلاع رساني علوم و فناوري، از نقاط دسترسي گوناگوني (پديدآور، عنوان، موضوع، سال انتشار و ISSN) ميتوان براي جستجوي مقاله‌ها استفاده كرد.
براي پاسخگويي به اين سؤال، از نمونه‌گيري خوشه‌اي استفاده شد؛ بدين صورت كه از بين مجلههاي مشترك در پايگاه مركز منطقهاي و دانشگاه فردوسي و با در نظر گرفتن نسبت فراواني هر كدام از مجله‌ها در 4 حوزه موضوعي، نمونه‌گيري تصادفي انجام و سپس از بين مجلههاي انتخاب شده در هر حوزه، 30 شماره و از بين شماره ها، 30 مقاله به صورت تصادفي انتخاب گرديد.
جدول5. تعداد نمونه در هر حوزه
|
حوزة موضوعي
|
تعداد نمونه
|
|
علوم
|
3
|
|
علوم انساني
|
17
|
|
فني و مهندسي
|
3
|
|
كشاورزي
|
7
|
پس از انتخاب مقاله‌ها، بازيابي آنها با توجه به ابزار هاي جستجوي موجود در پايگاه و دانشگاه (كاردكس، فهرست الفبايي) انجام و زمان صرف شده براي بازيابي هر كدام از مقاله‌ها ثبت گرديد كه در جدول 6 قابل مشاهده است. مشاهده مي شود كه تفاوت در موفقيت و كوتاهي زمان موفقيت در مركز اطلاعرساني علوم و فناوري شيراز، مناسب‌تر است.
جدول 6. مقايسه بازيابي مقاله‌ها بين كتابخانههاي دانشگاه و پايگاه مقالههاي مركز منطقهاي
|
مكان جستجو
|
تعداد مقالههاي مورد جستجو
|
نتيجه (تعداد) بازيابي
|
ميانگين زمان صرف شده (ثانيه)
|
|
موفقيت
|
عدم موفقيت
|
|
دانشگاه فردوسي
|
30
|
24 (80%)
|
6 (20%)
|
76/436
|
|
پايگاه
|
30
|
28 (33/93%)
|
2 (66/6%)
|
83/9
|
يكي ديگر از ابزارهايي كه در دانشگاه فردوسي مورد استفاده قرار ميگيرد، نمايه الكترونيكي مقالههاي مجله‌هاست كه توسط هيئت امناي كتابخانههاي عمومي كشور، تهيه شده است. اين ابزار تنها ابزار موجود در دانشگاه فردوسي و شايد تنها ابزار مكملي ميباشد كه توانايي جستجوي موضوعي مقالههاي فارسي را داراست.
بدين منظور، مجلههاي علمي ـ پژوهشي موجود در نمايه، در چهار حوزة موضوعي بررسي گرديد كه نتايج آن در جدول 7 قابل مشاهده است:
جدول 7. مقايسه تعداد عنوانها و شمارههاي مجلههاي علمي ـ پژوهشي نمايه با تعداد عنوانهاي مصوب
|
حوزه موضوعي
|
تعداد عنوانهاي مصوب
|
تعداد شمارههاي مصوب
|
تعداد عنوانهاي نمايه (درصد)
|
تعداد شمارههاي نمايه (درصد)
|
|
علوم
|
19
|
203
|
2(52/10%)
|
4(97/1%)
|
|
علوم انساني
|
111
|
1307
|
32(82/28%)
|
269(58/20%)
|
|
فني و مهندسي
|
35
|
311
|
7(20%)
|
66(22/21%)
|
|
كشاورزي
|
41
|
569
|
10(34/29%)
|
32(62/5%)
|
|
جمع كل
|
206
|
2390
|
(75/24%)
|
371(52/15%)
|
همان‌طور كه از جدول 7 بر مي‌آيد، مجله الكترونيكي نمايه هم از نظر تعداد عنوانها و هم از جهت تعداد شمارههاي مجله‌ها، از كمبود چشمگيري برخوردار است.
به منظور بررسي بيشتر و توانايي بازيابي اين ابزار، مقالههاي نمونه در جدول 8 با استفاده از نمايه نيز مورد جستجو قرار گرفت كه نتيجة آن در جدول 8 قابل مشاهده است:
جدول 8. نتايج بازيابي مقاله‌ها در مجلة الكترونيكي نمايه
|
تعداد مقالههاي مورد جستجو
|
نتيجه (تعداد) بازيابي
|
ميانگين زمان صرف شده (ثانيه)
|
|
موفقيت
|
عدم موفقيت
|
|
30
|
10 (33/33%)
|
20 (66/66%)
|
5
|
در پاسخ به سؤال 4 پژوهش و با توجه به نكات فوق و يافتههاي حاصل از پژوهش كه در جدولهاي 6، 7 و 8 قابل مشاهده است، ميتوان گفت ابزارهاي جستجو در دانشگاه فردوسي در مقايسه با مركز منطقهاي قابليت بسيار كمتري دارند.
پاسخ به فرضية پژوهش
مجموعه مجلههاي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي در مقايسه با مجموعه مجلههاي موجود در پايگاه مجلههاي تمام متن مركز منطقهاي اطلاع رساني علوم و فناوري شيراز، پوشش كمتر و موجودي كمتري دارد.
براي بررسي شمارههاي موجود در دانشگاه فردوسي مشهد و مقايسه آن با شمارههاي مجلههاي موجود در پايگاه، ابتدا عنوانهاي مجلههاي علمي ـ پژوهشي مصوب در چهار حوزه موضوعي علوم، علوم انساني، فني و مهندسي و كشاورزي، به صورت الفبايي سياهه شد. سپس تعداد شمارههاي مجله در بين سالهاي 1386 – 1382 محاسبه گرديد. در مرحله بعد، تعداد شمارههاي دانشگاه فردوسي و تعداد شمارههاي پايگاه منطقهاي در همين بازه زماني بررسي و در نهايت، تعداد شمارههاي مجلههاي دانشگاه فردوسي و پايگاه مقايسه شد. در نتيجه، هرجا تعداد شمارههاي مجلههاي دانشگاه فردوسي از پايگاه منطقهاي بيشتر بود، ميزان اختلاف در دانشگاه فردوسي بيشتر، و هر زمان كه تعداد شماره هاي پايگاه از دانشگاه بيشتر بود، ميزان اختلاف دردانشگاه فردوسي كمتر درج گرديد.
جدول 9. مقايسه تعداد شمارههاي مجلههاي علمي ـ پژوهشي دانشگاه فردوسي و پايگاه اطلاعرساني علوم و فناوري شيرازدرحوزههاي علوم، علوم انساني، فني و مهندسي و كشاورزي بين سالهاي 1382 - 1386
|
حوزه موضوعي
|
تعداد شماره
|
تعداد شمارههاي دانشگاه فردوسي
|
تعداد شمارههاي موجود در پايگاه
|
فردوسي بيشتر
|
فردوسي كمتر
|
|
علوم
|
203
|
92
|
171
|
8
|
87
|
|
علوم انساني
|
1307
|
856
|
979
|
218
|
340
|
|
فني و مهندسي
|
311
|
194
|
249
|
43
|
98
|
|
كشاورزي
|
569
|
341
|
496
|
31
|
186
|
با توجه به جدول 9، فرضية پژوهش مبني بر اينكه مجموعه مجلههاي كتابخانههاي دانشگاه فردوسي در مقايسه با مجموعه مجلههاي موجود در پايگاه مجلههاي تمام متن مركز منطقهاي اطلاع رساني علوم و فناوري شيراز، از پوشش كمتر و موجودي كمتري برخوردار است، تأييد ميشود.
يافتهها و نتايج پژوهش
يافتههاي حاصل از پژوهش حاضر نشان داد:
- از پايگاه منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري ميتوان به عنوان مكمل يا جايگزين براي مجلههاي چاپي فارسي 1386 - 1382 دانشگاه فردوسي مشهد استفاده كرد.
- دانشگاه فردوسي مشهد به لحاظ مجلههاي گذشتهنگر، از مجموعه الكترونيكي مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم و فناوري شيراز بينياز نيست. چون مجلههاي علمي ـ پژوهشي از مهمترين منابع تحقيقاتي دانشجويان ميباشند، انتظار مي‌رود عنوانهاي كاملي از مجلههاي علمي ـ پژوهشي هر حوزه در دانشگاه فردوسي موجود باشد. اما همان‌طوركه يافتهها نشان داد، تعداد عنوانها در تمامي چهار حوزه، داراي نواقصي است، به طوري كه از 206 عنوان مجلههاي مصوب، تعداد عنوانهاي موجود در دانشگاه فردوسي 125 عنوان (67/60%) ميباشد.
مقايسه بين تعداد عنوانهاي دانشگاه فردوسي و عنوانهاي موجود در پايگاه در چهار حوزة موضوعي، مشخص ساخت كه در هر چهار حوزة موضوعي، تعداد عنوانهاي دانشگاه نسبت به تعداد عنوانهاي پايگاه كمتر است. به عبارت ديگر، مجموعه مجلههاي پايگاه نسبت به مجموعه مجلههاي دانشگاه كامل‌تر است. در نتيجه، دلايل موجهي براي استفادة كتابخانههاي دانشگاه فردوسي مشهد از مجموعه پايگاه مركز منطقهاي علوم و فناوري شيراز وجود دارد.
- توانايي بازيابي ابزارهاي جستجوي مقالههاي دانشگاه فردوسي در مقايسه با ابزارهاي الكترونيكي موجود در مركز منطقهاي اطلاعرساني علوم، بسيار ضعيف‌تر است.
- پايگاه مقالههاي مركز منطقهاي، نسبت به مجموعه مقالههاي مجلههاي دانشگاه فردوسي مشهد، پوشش و موجودي بيشتري برخوردار است.
لازم است به اين نكته مهم نيز توجه شود كه سياست مركز منطقهاي اطلاعرساني، تأخير يك‌ساله براي وارد كردن اطلاعات مقالههاي مجله‌ها به پايگاه است. همين امر، سودمندي پايگاه را به دسترسپذيري مقالههاي سال جاري محدود كرده است. اين سياست، نقش پايگاه را در جايگزين شدن يا عملكرد به عنوان مكمل براي مقالههاي سال جاري، به صفر ميرساند.
سياست تأخير يك‌ساله به دليل منافع اقتصادي است كه از نشر مجله براي ناشر حاصل ميشود. هرگاه بتوان نشان داد كه سود حاصل از اين مسير بسيار كمتر از سودي است كه از روزآمدي پايگاه به جامعه و به دانشگاه مي‌رسد، پيدا كردن راهي براي پاسخدهي به انگيزة اقتصادي به ناشران اهميت مي يابد. اين مشكل مي‌تواند براي مجله‌هايي كه توسط دانشگاهها و سازمانهايي كه با هزينه دولت اداره ميشوند، با سهولت بيشتري حل شود.
پيشنهادهاي اجرايي
ü از آنجا كه مقالههاي موجود در مركز منطقهاي با يك سال تأخير در پايگاه وارد ميشود، پيشنهاد ميشود پايگاه مركز منطقهاي درصدي از وجهي را كه از فروش يا پذيرش اشترا ك مراكز دريافت ميكند، به ناشران اختصاص دهد، تا همزمان با انتشار مجله‌ها بتواند آنها را وارد سايت كند.
ü با تهية فهرستي جامع از مجلههاي علمي ـ پژوهشي و ارائه آنها به كتابخانههاي دانشگاهي از جمله دانشگاه فردوسي، ميتوان به آنها در تكميل مجموعه نشريه‌ها ياري داد.
ü كتابخانههاي دانشگاه فردوسي ميتوانند با تهيه رونوشتي از فهرست مندرجات مجلههاي خود، كمبود ابزار جستجوي موضوعي را تا اندازهاي جبران كنند.
ü كتابخانههاي دانشگاه فردوسي ميتوانند مجلههاي هسته فارسي خود را شناسايي و تهيه كنند و براي مجلههاي غيرهسته، از امكانات مركز منطقهاي استفاده نمايند.
منابع
- تاج الدين، رؤيا (1379). «بررسي همپوشاني عناوين نشريات ادواري (سال 1996) حوزه كشاورزي در كتابخانههاي تخصصي و دانشگاهي استان تهران». كتابداري، 9 (34)، 138ـ129.
- خادميان، مهدي (1380). «بررسي احتمال پذيري مجموعه ادواريهاي چاپي از مجموعه ادواريهاي الكترونيكي دسترس‌پذير در دانشگاه فردوسي مشهد». پايان‌نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني. دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه فردوسي مشهد.
- ــــــــــــــــــ (1380). «بررسي احتمال‌پذيري مجموعه ادواريهاي چاپي از مجموعه ادواريهاي الكترونيكي دسترس پذير در دانشگاه فردوسي مشهد». پايان‌نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاعرساني. دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه فردوسي مشهد.
- سودبخش، ليلا (1385). «كتابخانه منطقهاي: پيدايش، استانداردها، و خدمات». فصلنامه كتاب، 18(69)، 130ـ119.
- شايگان‌نيا، زينب (1383). «بررسي ميزان گزارش اعضاي هيئت علمي و دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان در استفاده از مجلات چاپي و الكترونيكي و عوامل مؤثر آن در سال تحصيلي 83 ـ82» در ششمين همايش ملي كتابداري و اطلاعرساني پزشكي با تكيه بر نظامهاي نوين اطلاعرساني و پژوهشهاي پزشكي. اصفهان: دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي اصفهان.
- شهبازي، مهري (1383). «بررسي ديدگاه جامعه علمي در خصوص ايجاد مجلات الكترونيكي». آدرس الكترونيكي: www.Daneshpajoohan.com
- شهرزادي، ليلا (1385). «بررسي هزينه ـ سودمندي مجموعههاي نشريات الكترونيكي موجود در دانشگاههاي دولتي شهر تهران در سال 2003». فصلنامه كتاب، 17(66)، 140ـ129.
- عبداللهي، ام‌البنين (1384). «بررسي ديدگاه اعضاي هيئت علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز به تفكيك گروهها درباره اهميت و ميزان استفاده از مجلات علمي موجود، تكميل اين مجلات و جايگزيني مجلات چاپي با شكل الكترونيكي آن». پايان‌نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع رساني. دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه شهيد چمران اهواز.
- مهراد، جعفر و سارا كليني (1383). «پياده‌سازي پايگاه نشريات الكترونيكي متن كامل فارسي در كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز». كتابداري و اطلاعرساني، 4(28)، 96 – 83.
- مهراد، جعفر و سارا نعمت‌اللهي (1385). «امكان‌سنجي ارائه خدمات اشاعه اطلاعات گزينشي به اعضاي هيئت علمي دانشگاه شيراز در كتابخانه منطقهاي علوم و تكنولوژي از طريق پست الكترونيكي: ارائه الگوي مفهومي». كتابداري و اطلاعرساني، 9(2)، 118 – 107.
- Blick, Gaworska(2006). "A comparison of online databases with a larg in-house information bulletin in the provision of current awareness". Library collection Acqusitions & Technical Services, 9(36), 335 – 346.
- Kortelainen, Terttu(2004). "An analysis of the use of electronic journals and commercial journal article collections through the FinElib portal". Information Research, 9(2).[online]. Available at: http://information.net/ir/9-2/paper168.html
- Liew, Chern L. (2000). "A study of graduate student end – users, use & Perception of electronic journals". Online Information Review, 24(4), 302 – 315.
- Slaughter, Hattie Jeon. (2001). "Electronic journals & Scholarly, communicaton". [online]. Available at: http://ejust.stnford.edu /sla_0602.pdf
مقالات برگرفته از پایان نامه 
