Review
چكيده
هدف از اين پژوهش ارائه نمايي كلي از روند حاكم بر شمارگان منتشر شده مجله كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 77 تا بهار 87 بوده است. براي اين كار از 11 مؤلفه سهم مشاركت نهادها، رتبهها و مدارك علمي نويسندگان مقالهها، سهم مقالهها بر حسب منبع استخراجي آنها، ميزان مشاركت گروههاي علمي تخصصي، روشها و تكنيكهاي به كار گرفته شده در مقالهها، منابع و مآخذ مقالههاي منتشر شده در نشريه، كيفيت جلد و صحافي شمارگان مختلف نشريه، شيوه دسترسي به شمارگان نشريه، بررسي دستاوردهاي نشريه و تعيين روند حاكم بر شمارگان منتشر شده از نظر تعداد مقالههاي به چاپ رسيده در نشريه به تفكيك سال، استفاده شده است. روش مورد استفاده در تحقيق، توصيفيـ كاربردي پيمايش از نوع تحليل محتواست. طي اين پژوهش، در مجموع 339 مقاله در 39 شماره مجله با استفاده از 11 مؤلفه مزبور بررسي گرديد. بر اساس يافتههاي پژوهش، سهم نهادهاي علمي - پژوهشي داخل و خارج كشور در ارائه مقاله به نشريه 7/71 % بوده است. از مجموع 339 نويسنده مقالهها، مؤلفان با رتبة علمي استادي بيشترين تعداد از نويسندگان مورد بررسي را به خود اختصاص دادهاند. مقطع تحصيلي نويسندگان 93 مقاله دكتري و 73 مقاله كارشناسي ارشد بوده است. در مجموع 10 گروه علمي- تخصصي در ارائه مقاله به نشريه مشاركت داشتهاند. 33% از مقالهها برگرفته از كارهاي علمي – پژوهشي قبلي بوده است. از مجموع منابع و مآخذ مورد استفاده در نگارش مقالهها، 3/64% از منابع لاتين استفاده شده است. از لحاظ نوع منابع و مآخذ به كار رفته، مقالهها قبل از كتابها و پاياننامهها قرار گرفت كه نشان ميدهد محققان اين حوزه بيشتر مقاله محور هستند. كيفيت جلد و صحافي شمارگان مجله نيز تغيير و تحولات درخور توجه داشته است. به طور كلي، نتايج به دست آمده نشان دهنده وضعيت مطلوب كمّي و كيفي نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس ميباشد.
كليدواژهها: ارزيابي كمّي، ارزيابي كيفي، كتابداري و اطلاعرساني (مجله)، مجله كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي، فصلنامه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي.
مقدمه
«نشريههاي ادواري به دليل ويژگيهايي كه دارند، امروزه از منابع اطلاعاتي و علمي بسيار مهم در دنيا محسوب ميشوند» (فتاحي، 1385: ص.17).
مجلهها به منزلة مجراي ارتباط اهل دانش و پژوهش، پيوسته در كانون توجه مجامع علمي، مراكز پژوهشي و علاقهمندان علم و تحقيق قرار داشتهاند. «از نظر افراد غير متخصص و عموم مردم نيز، نشريه داراي جاذبههايي است كه در كتاب كمتر ميتوان يافت. به همين دليل، مخاطباني دارد كه الزاما از لحاظ كمّي و كيفي با مخاطبان كتابها يكسان نيستند.كوتاهي و فشردگي مطالب، روزآمد بودن نسبي اطلاعات و گاه زبان و بيان آسانتر در نشريههاي ادواري غير تخصصي و همچنين اطلاعات اصيل، انديشههاي نو و ايجاز در نشريههاي ادواري تخصصي سبب شده است امروزه شمارگان و تنوع قابل ملاحظه اي داشته باشند و به همين نسبت به تعداد مراكز توزيع و انتشار آنها نيز افزوده ميشود.» ( سرمدي، 1383: ص.2).
بسياري از مراكز و مجامع علمي و فرهنگي ميكوشند مجلهاي براي اشاعه اطلاعات مورد نظر خود يا مجرايي براي ارتباط با مخاطبان بالفعل و بالقوه خويش منتشر كنند. امروزه با توجه به نياز زياد محققان به اطلاعات روزآمد و دسترسي به موقع به آن، لزوم استفاده از نشريههاي ادواري، امري بسيار بديهي است. از طرفي، به سبب حجم بسيار زياد توليدات علمي، تحليل موضوعي اين توليدات و به عبارتي دستهبندي موضوعي آنها براي دسترسي سريعتر و آسانتر و بدون وقفه به اطلاعات، امري ضروري است.
تعريف مسئله
«نشريات ادواري از مهمترين ابزارهاي اطلاعرساني و رشد دانش در جهان محسوب ميشوند و حجم كثيري از اخبار و اطلاعات متنوع، هرروزه از طريق انواع نشريههاي ادواري منتقل ميشوند.» (فتاحي،1381: ص.15).
از اين رو، نشريهها به واسطة جايگاه مهمي كه در نظام آموزشي كشور دارند، مورد توجه دقيق علمي و ارزيابيهاي موشكافانه قرار ميگيرند تا باروري متداومي داشته باشند.
در حوزه كتابداري و اطلاعرساني چند نشريه در داخل كشور منتشر ميشود كه «نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي» از جمله آنهاست. فصلنامه كتابداري و اطلاعرساني، نخستين نشريه علمي- پژوهشي در حوزه كتابداري واطلاعرساني است كه هم اكنون در ميان كتابخانهها و مراكز بزرگ علمي- فرهنگي ايران و يازده كشور جهان، محبوبيت خاصي دارد. با توجه به اينكه اين نشريه نخستين نشريه علمي- پژوهشي كتابداري در سطح كشور است كه جايگاهي تعيينكننده و اثرگذار بر جامعه علمي كشور دارد، در اين تحقيق تلاش ميشود نمايي كلي از روند حاكم بر شمارگان منتشر شده از بهار 1377 تا بهار 1387 همراه با پرداختن به كمّ و كيف جزئي آن در چندين مؤلفه از جمله «رتبههاي علمي مؤلفان»، «مشاركت نهادهاي علمي»، «مدت زمان پذيرش مقالهها»، «تفكيك مقالهها برحسب منبع استخراجي» و «دستاوردهاي نشريه» ارائه گردد. اين پژوهش در تلاش است تا به بررسي اين قضيه بپردازد كه آيا فرايند انتشار نشريه طي اين دوره 10 ساله روندي رو به رشد داشته است؟
اهميت پژوهش
از طريق اين تحقيق ميتوان تصوير روشني از روند حاكم بر شمارگان منتشر شده نشريه در خلال يك دوره ده ساله ارائه نمود تا محققان، استادان و دانشجويان اين حوزه از وضعيت كمّي و كيفي نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي به عنوان اولين نشرية علمي- پژوهشي كتابداري در سطح كشور، آگاه شوند. همچنين، نتايج اين تحقيق ميتواند براي دستاندركاران مجله اعم از صاحب امتياز، سردبير و هيات تحريريه مجله مفيد واقع شود و به آنها در بهبود وضعيت كمّي و كيفي نشريه كمك نمايد. در كل، نتايج اين پژوهش ميتواند به قضاوتي در مورد كيفيت و كميت مقالههاي اين نشريه بينجامد و بدين وسيله به مجموعهسازان و جامعه استفادهكنندگان كتابخانهها و مراكز اطلاعاتي در امر انتخاب نشريهها كمك كند.
هدف پژوهش
هدف اصلي اين تحقيق، تعيين وضعيت كمّي و كيفي نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 است.
سؤالهاي پژوهش
1- روند حاكم بر شمارگان منتشر شدة نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از نظر شمار مقالههاي چاپ شده در نشريه به تفكيك سال، از بهار 1377 تا بهار 1387، چگونه بوده است؟
2- سهم مشاركت نهادها از نظر شمار مقالههاي به چاپ رسيده در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چه اندازه است؟
3- رتبهها و مدارك علمي نويسندگان مقالههاي منتشر شده در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چگونه است؟
4- سهم موضوعي مقالهها در نشريه كتابداري و اطلاع رساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 به چه صورت است؟
5- روشها و تكنيكهاي به كار گرفته شده در مقالههاي نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چگونه است؟
6- منابع و مآخذ مقالههاي منتشر شده در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 از نظر زبان، نوع و تعداد چگونه است؟
7- ميزان مشاركت گروههاي علمي- تخصصي از لحاظ شمار مقالههاي چاپ شده در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چقدر است؟
8- سهم مقالهها بر حسب منبع استخراجي آنها در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چقدر است؟
9- نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چه دستاوردهايي داشته است؟
10- كيفيت جلد و صحافي شمارگان مختلف نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چگونه است؟
11- شيوة دسترسي به شمارگان نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 به چه صورت است؟
مروري كوتاه بر پيشينة پژوهش
«كوفوگيانكيس»[1]، «اسلتر»[2] و «كروملي»[3] (2004) تحقيقي با عنوان «تحليل محتواي تحقيقات كتابداري» انجام دادند. هدفاين مطالعه تحليل محتواي نشريههاي سال 2001 كتابداري و اطلاع رساني بود. روش پژوهش پيمايشي، روش گردآوري اطلاعات مشاهدة مستقيم و ابزار گردآوري اطلاعات چك ليست بود.جامعه پژوهش شامل 2664 مقاله از 107 نشريه كتابداري بود. در اين پژوهش، نشريههاي مورد بررسي از لحاظ ارائه بيشترين ميزان مقالهها رتبهبندي شدند كه اولين نشريه در اين رتبهبندي نشريه [4]JASIST بود. 807 مقاله، يعني 3/30% مقالهها، پژوهشي بودند. از بين اين 807 مقاله بيشترين درصد يعني 329 مورد، پژوهش توصيفي هستند. مبدأ بيشترين درصد مقالهها از ايالات متحده آمريكا بوده است. از لحاظ روش پژوهش، بالاترين درصد به روش پژوهش توصيفي و كمترين درصد به روش ارزيابي برنامهها تعلق يافت. در اين پژوهش همچنين جدولهايي در مورد بيشترين تعداد مقالهها در هر موضوع بر اساس نشرية ارائه دهنده مقاله ارائه شده است كه در آنها نشريهها از لحاظ ارائه بيشترين مقالهها در هر موضوع رتبهبندي شدهاند.
«محمدي و متقي دادگر» (1385) در مقالة پژوهشي خود به تحليل استنادي مقالههاي منتشر شده در 30 شماره از نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس در فاصله سالهاي 1376-1384 پرداختهاند. در اين پژوهش كه با استفاده از روش تحليل استنادي صورت گرفت، تمام مقالههاي منتشر شده در فصلنامه در اين فاصله زماني تجزيه و تحليل شد. بررسي مقالهها در دو بخش صورت گرفته است؛ بخش اول شامل بررسي مقاله از نظر سال انتشار، تأليفي يا ترجمهاي بودن، انفرادي يا گروهي بودن و نظري يا پيمايشي بودن است. از بررسي مقالهها مشخص گرديد تعداد مقالههاي تأليفي از مقالههاي ترجمه بيشتر است. در بخش دوم، استنادهاي مقالههاي تأليفي مورد بررسي قرار گرفته تا الگوي رفتار علمي پژوهشگران و محققان رشته كتابداري و اطلاع رساني در استفاده از منابع معيّن شود. نتايج نشان ميدهد از مجموع استنادهاي به كار رفته، بيشترين محملهاي اطلاعاتي به ترتيب مربوط به مقالهها، كتابها و پاياننامههاست كه نشان از مقاله محور بودن محققان اين حوزه دارد. منابع انگليسي زبان نيز در استنادها از منابع فارسي زبان بيشتر است.
«بمانيان، ابافت يگانه و نادري» (1387) در مقالة پژوهشي خود با عنوان «ارزيابي كمّي و كيفي نشريه هنرهاي زيبا طي دوره 12 ساله» 370 مقاله در 33 شماره از مجله مذكور را طي يك دوره 10 ساله و با استفاده از 9 مؤلفة سهم موضوعي مقالهها، رتبههاي علمي مؤلفان، مشاركت نهادهاي علمي، مدت زمان پذيرش مقالهها، مشاركت گروههاي علمي- تخصصي، منابع و مآخذ، تفكيك مقالهها بر حسب منبع استخراجي، روشها و تكنيكهاي مورد استفاده و دستاوردهاي نشريه بررسي كردهاند. روش تحقيق به كار رفته در اين پژوهش، تحليل محتواي كمّي است. نتايج به دست آمده در مجموع تغييرات محسوس كمّي و كيفي رو به پيشرفتي را در 9 مؤلفه مورد بررسي به دست ميدهد.
روششناسي تحقيق
روش پژوهش پيمايشي، از نوع تحليل محتواست. دادههاي اين پژوهش از طريق چك ليست محقق ساخته و بر اساس مشاهدة مستقيم، گردآوري شده است. جامعه اين پژوهش، شمارگان منتشر شده نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 و تمام مقالههاي منتشر شده در آن است. در مجموع، در اين پژوهش 39 شماره از اين نشريه شامل 339 مقاله، بررسي شده است.
تجزيه و تحليل يافتههاي پژوهش و بررسي سؤالهاي تحقيق
در مجموع، از بهار 77 تا بهار 87 ، 339 مقاله در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي به چاپ رسيده است. در اين تحقيق، اطلاعات هر يك از مؤلفهها بر اساس چك ليست تهيه شده و از طريق مشاهدة مستقيم مقالههاگردآوري شده است. براي توصيف كمّي مؤلفهها با استفاده از نرم افزار SPSS از ابزارهاي جدولهاي فراواني و آمارهاي حداقل، حداكثر و ميانگين استفاده شده است.
سؤال اول تحقيق: روند حاكم بر شمارگان منتشر شده نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از نظر شمار مقالههاي چاپ شده در نشريه به تفكيك سال، از بهار 1377 تا بهار1387، چگونه بوده است؟
جدول 1. فراواني مقالههاي منتشر شده در نشريه به تفكيك سال
|
سال
|
فرواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
1377
|
20
|
89/5
|
89/5
|
89/5
|
|
1378
|
34
|
10
|
10
|
89/15
|
|
1379
|
33
|
73/9
|
73/9
|
62/25
|
|
1380
|
29
|
57/8
|
57/8
|
19/34
|
|
1381
|
35
|
33/10
|
33/10
|
52/44
|
|
1382
|
29
|
57/8
|
57/8
|
09/53
|
|
1383
|
32
|
44/9
|
44/9
|
53/62
|
|
1384
|
31
|
14/9
|
14/9
|
67/71
|
|
1385
|
37
|
92/10
|
92/10
|
59/82
|
|
1386
|
47
|
86/13
|
86/13
|
45/96
|
|
1387
(فقط يك شماره)
|
12
|
55/3
|
55/3
|
0/100
|
|
جمع كل
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
در پاسخ به سؤال اول تحقيق در خصوص « روند حاكم بر شمارگان منتشر شده نشريه كتابداري و اطلاعرساني از نظر شمار مقالههاي چاپ شده در نشريه به تفكيك سال»، دادهها نشان داد در 39 شماره مورد بررسي نشريه كتابداري و اطلاعرساني، در مجموع 339 مقاله منتشر شده است. بر اساس دادههاي جدول 1، سالهاي 1385 و 1386 به ترتيب با 37 و 47 مقاله بيشترين و سال 1377 با 20 مقاله، كمترين تعداد مقالههاي منتشر شده را داشتند. علت پايين بودن تعداد مقالههاي سال 77، انتشار نيافتن مجله در پاييز و زمستان اين سال بوده است. همچنين در سال 1387 با توجه به اينكه در اين پژوهش يك دورة ده ساله از نشريه يعني از بهار 77 تا بهار 87 بررسي شده است، فقط شماره اول يعني بهار 87 بررسي گرديد. به طور كلي، ميانگين مقالههاي منتشر شده در هر شماره از نشريه، 69/8 است.
سؤال دوم تحقيق: سهم مشاركت نهادها از نظر شمار مقالههاي به چاپ رسيده در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387چه اندازه است؟
جدول2. سهم مشاركت نهادها (دانشگاهها و مراكز علمي- پژوهشي)
|
نهادها و مؤسسههاي علمي
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي
درصد معتبر
|
|
مراكز آموزشي
|
دانشگاههاي دولتي
|
دانشگاه تهران
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/0
|
|
دانشگاه شهيد بهشتي تهران
|
1
|
3/0
|
3/0
|
6/0
|
|
دانشگاه تربيت مدرس
|
6
|
8/1
|
8/1
|
4/2
|
|
دانشگاه الزهرا
|
1
|
3/0
|
3/0
|
7/2
|
|
دانشگاه علوم پزشكي ايران
|
2
|
6/0
|
6/0
|
2/3
|
|
دانشگاه شاهد
|
5
|
5/1
|
5/1
|
7/4
|
|
دانشگاه فردوسي مشهد
|
85
|
1/25
|
1/25
|
8/29
|
|
دانشگاه شيراز
|
26
|
7/7
|
7/7
|
5/37
|
|
دانشگاه اصفهان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
8/37
|
|
دانشگاه صنعتي اصفهان
|
2
|
6/0
|
6/0
|
3/38
|
|
دانشگاه شهيد چمران اهواز
|
16
|
7/4
|
7/4
|
1/43
|
|
دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز
|
3
|
9/0
|
9/0
|
0/44
|
|
دانشگاه يزد
|
3
|
9/0
|
9/0
|
8/44
|
|
دانشگاه بوعلي همدان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
1/45
|
|
دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان
|
2
|
6/0
|
6/0
|
7/45
|
|
دانشگاه تربيت معلم آذربايجان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
0/46
|
|
دانشگاه تبريز
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/46
|
|
دانشگاه زنجان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
6/46
|
|
دانشگاه علوم پزشكي كاشان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
9/46
|
|
دانشگاه علوم پزشكي زاهدان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
2/47
|
|
دانشگاه علوم پزشكي همدان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
5/47
|
|
دانشگاه علوم پزشكي كرمانشاه
|
1
|
3/0
|
3/0
|
8/47
|
|
دانشگاه خليج فارس بوشهر
|
1
|
3/0
|
3/0
|
1/48
|
|
دانشگاه بيرجند
|
4
|
2/1
|
2/1
|
3/49
|
|
دانشگاه آزاد اسلامي
|
واحد اراك
|
1
|
3/0
|
3/0
|
6/49
|
|
واحد همدان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
9/49
|
|
واحد قم
|
1
|
3/0
|
3/0
|
1/50
|
|
واحد نيشابور
|
1
|
3/0
|
3/0
|
4/50
|
|
واحد تنكابن
|
1
|
3/0
|
3/0
|
7/50
|
|
دانشگاه پيام نور
|
پيام نور مشهد
|
1
|
3/0
|
3/0
|
0/51
|
|
پيام نور اصفهان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/51
|
|
دانشگاه پيام نور
(بدون ذكر واحد دانشگاهي)
|
3
|
9/0
|
9/0
|
2/52
|
|
دانشگاههاي خارج از كشور
|
اروپا
|
دانشگاه شفيلد انگلستان
|
4
|
2/1
|
2/1
|
4/53
|
|
دانشگاه لندن
|
1
|
3/0
|
3/0
|
7/53
|
|
آمريكا
|
دانشگاه مك گيل كانادا
|
1
|
3/0
|
3/0
|
0/54
|
|
دانشكده عالي نظامها و مديريت اطلاعات كاليفرنيا
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/54
|
|
مراكز پژوهشي
|
پژوهشگاههاي داخل كشور
|
پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران
|
8
|
4/2
|
4/2
|
6/56
|
|
پژوهشكده مهندسي جهاد كشاورزي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
9/56
|
|
پژوهشگاههاي خارج از كشور
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
ساير مراكز
|
سازمان كتابخانهها، موزهها و مركز اسناد آستان قدس رضوي
|
32
|
4/9
|
4/9
|
4/66
|
|
كتابخانه منطقهاي علوم و تكنولوژي شيراز
|
8
|
4/2
|
4/2
|
7/68
|
|
كتابخانه حسينيه امام رضا
|
1
|
3/0
|
3/0
|
0/69
|
|
كتابخانه حاج شيخ عباس تربتي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/69
|
|
مركز اطلاعرساني و خدمات منطقهاي جهاد سازندگي خراسان
|
2
|
6/0
|
6/0
|
9/69
|
|
مركز خراسان شناسي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
2/70
|
|
مركز تحقيقات كشاورزي خوزستان
|
1
|
3/0
|
3/0
|
5/70
|
|
بنياد دايرةالمعارف اسلامي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
8/70
|
|
كتابخانه ملي ايران
|
1
|
3/0
|
3/0
|
1/71
|
|
كتابخانه ملي پرتغال
|
1
|
3/0
|
3/0
|
4/71
|
|
مركز اطلاعرساني و خدمات علمي جهاد دانشگاهي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
7/71
|
|
كل (بدون احتساب نامشخص)
|
243
|
7/71
|
7/71
|
7/71
|
|
نامشخص
|
96
|
3/28
|
3/28
|
0/100
|
|
كل
|
339
|
0/100
|
|
|
در پاسخ به سؤال دوم تحقيق درباره «سهم مشاركت نهادها در ارائه مقاله به نشريه»؛ از 339 مقاله مورد بررسي در طي 10 سال، 339 محقق (با احتساب نويسنده اول مقاله در مقالههاي گروهي) و 529 محقق (با احتساب تمامي نويسندگاني كه نام آنها به عنوان نويسندگان دوم، سوم، ... و نيز مترجم ذكر شده) مشاركت داشتهاند. در اين راستا، به موازات نويسندگان اول مقالهها، نهاد علمي كه محقق به آن وابسته است، بررسي شده تا از اين طريق ميزان مشاركت هر يك از نهادهاي علمي كشور در ارائه مقاله به نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس مشخص گردد.
در قسمت مراكز آموزشي، از بين دانشگاههاي دولتي، 85 مقاله (1/25%) از كل مقالهها را دانشگاه فردوسي مشهد به تنهايي به خود اختصاص داده است. از 9/74% باقيمانده، به ترتيب دانشگاه شيراز با 26 مقاله (7/7%)، دانشگاه شهيد چمران اهواز با 16 مقاله (7/4%) داراي بيشترين تعداد مقالهها هستند. از بررسي سهم مشاركت دانشگاههاي آزاد نيز مشخص شد در مجموع تنها 5 واحد دانشگاهي هر كدام با يك مقاله (5/1%)، در ارائه مقاله به نشريه مشاركت داشتهاند. از ميان دانشگاههاي پيام نور نيز واحدهاي مشهد و اصفهان هر كدام با يك مقاله، 6/0% از مقالهها را به خود اختصاص داده اند و 3 مقاله (5/1%) نيز توسط دانشگاههاي پيام نور بدون ذكر واحد دانشگاهي نوشته شده است. همچنين، سهم مشاركت دانشگاههاي خارج در ارائه مقالهها به نشريه، 7 مقاله (1/2%) بوده است كه در بين آنها دانشگاه شفيلد انگلستان با 4 مقاله بالاترين سهم را داشته است. در قسمت مراكز، از ميان پژوهشگاههاي داخل كشور، پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي ايران با 8 مقاله (4/2%) بالاترين سهم را داشته است. از سوي مراكز پژوهشي خارج از كشور مقالهاي ارائه نگرديده است. در بخش سهم ساير مراكز، سازمان كتابخانهها، موزهها و مركز اسناد آستان قدس رضوي بيشترين سهم مقالهها يعني 32 مقاله (4/9%) را دارا ميباشد.
سؤال سوم تحقيق: رتبهها و مدارك علمي نويسندگان مقالههاي منتشر شده در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چگونه است؟
جدول 3. رتبهها و مدارك علمي نويسندگان اول مقالهها
|
رتبه هاي علمي
نويسندگان مقالهها
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
استاد
|
35
|
33/10
|
33/10
|
33/10
|
|
دانشيار
|
17
|
5
|
5
|
33/15
|
|
استاديار
|
23
|
79/6
|
79/6
|
12/22
|
|
اعضاي هيئت علمي بدون ذكر مرتبه علمي
|
56
|
52/16
|
52/16
|
64/38
|
|
كل ( اعضاي هيئت علمي)
|
131
|
64/38
|
64/38
|
|
|
غير عضو هيئت علمي
|
208
|
36/61
|
36/61
|
0/100
|
|
كل نويسندگان
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
|
مدارك علمي
نويسندگان مقالهها
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
دكتري
|
93
|
4/27
|
4/27
|
4/27
|
|
دانشجوي دكتري
|
35
|
3/10
|
3/10
|
8/37
|
|
كارشناسي ارشد
|
73
|
5/21
|
5/21
|
3/59
|
|
دانشجوي كارشناسي ارشد
|
15
|
4/4
|
4/4
|
7/63
|
|
كارشناسي
|
21
|
2/6
|
2/6
|
9/69
|
|
كل
(بدون احتساب نامشخص)
|
237
|
9/69
|
9/69
|
|
|
نامشخص
|
102
|
1/30
|
1/30
|
0/100
|
|
كل
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
در پاسخ به سؤال سوم تحقيق دربارة «رتبهها و مدارك علمي نويسندگان» داده هاي مربوط به جدول 3 نشان ميدهد از مجموع 339 نويسنده اول مقالهها، بيشترين سهم را نويسندگاني با رتبة استادي (33/10%) داشتهاند و پس از آن به ترتيب نويسندگان با رتبة علمي استادياري (79/6%) و دانشياري (5%) قرار دارند. همچنين، 56 نفر (52/16%) اعضاي هيئت علمي بودند كه رتبه علمي آنها در مقالهها ذكر نشده بود. در يك نگاه ديگر ميتوان مشخص نمود كه ميزان مشاركت اعضاي هيئت علمي دانشگاهها در 339 مقاله مورد بررسي 131 مقاله (64/38%) از كل مقالهها را شامل ميشود.
در قسمت مدارك علمي نيز، بيشترين سهم را نويسندگان با مدرك دكتري به تعداد 93 نفر (4/27%) دارا ميباشند و پس از آن نويسندگان با مدرك كارشناسي ارشد به تعداد 73 نفر (5/21%)، دانشجويان دكتري 35 نفر (3/10%)، نويسندگان با مدرك كارشناسي 21 نفر (2/6%) و در نهايت دانشجويان كارشناسي ارشد 15 نفر (4/4%) قرار گرفتهاند. مدرك علمي 102 نويسنده از 339 نويسنده نيز مشخص نشده كه شامل 1/30% از مقالههاست. همانطور كه در جدول 3 مشخص شده است، 9/69% مقالهها به دانشجويان و دانشآموختگان دورههاي تحصيلات تكميلي اختصاص دارد.
اما در نگارش مقالههاي منتشر شده در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس، غير از 339 نويسنده اول، 190 نويسنده ديگر نيز در قالب نويسندگان دوم، سوم و يا مترجم مشاركت داشتهاند كه از اين تعداد 54 نويسنده (43/28%)، از اعضاي هيئت علمي دانشگاهها ميباشند كه در اين ميان نويسندگان با مدرك دانشياري بالاترين سهم يعني 37/7% را با 14 مقاله دارا هستند و پس از آن نويسندگان با مدرك استادي و استادياري به ترتيب با 22/4% و 15/3% قرار گرفتهاند. در قسمت مدارك علمي، از مجموع 190 نويسنده، 55 مقاله يعني 9/28% مربوط به نويسندگان با مدرك دكتري و 38 مقاله يعني 0/20% به نويسندگان داراي مدرك كارشناسي ارشد مربوط ميباشد.
سؤال چهارم تحقيق: سهم موضوعي مقالهها در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 به چه صورت است؟
جدول 4. سهم موضوعي مقالههاي چاپ شده در نشريه
|
موضوعات
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
كتابداري و اطلاع رساني
|
26
|
66/7
|
66/7
|
66/7
|
|
حرفه كتابداري
|
25
|
21/7
|
21/7
|
87/14
|
|
كتابخانه ها و مراكز منابع
|
45
|
27/13
|
27/13
|
14/28
|
|
استفاده از كتابخانه و مراجعان
|
13
|
83/3
|
83/3
|
97/31
|
|
مواد و منابع
|
29
|
55/8
|
55/8
|
52/40
|
|
سازمان كتابخانه
|
2
|
6/0
|
6/0
|
12/41
|
|
ارتباط اطلاعاتي
|
3
|
9/0
|
9/0
|
02/42
|
|
ركوردهاي كتابشناختي
|
6
|
8/1
|
8/1
|
82/43
|
|
ذخيره و بازيابي اطلاعات رايانهاي
|
10
|
3
|
3
|
82/46
|
|
فناوري اطلاعات وارتباطات
|
24
|
7
|
7
|
82/53
|
|
خواندن
|
4
|
2/1
|
2/1
|
02/55
|
|
خدمات مرجع
|
9
|
65/2
|
65/2
|
67/57
|
|
وب و اينترنت
|
29
|
55/8
|
55/8
|
22/66
|
|
ادبيات كودك و نوجوان
|
6
|
8/1
|
8/1
|
02/68
|
|
تحقيق
|
20
|
90/5
|
90/5
|
92/73
|
|
فهرستنويسي
|
14
|
10/4
|
10/4
|
02/78
|
|
نمايه سازي و چكيده نويسي
|
7
|
1/2
|
1/2
|
12/80
|
|
مجموعه سازي
|
6
|
8/1
|
8/1
|
92/81
|
|
خدمات اطلاعرساني
|
42
|
38/12
|
38/12
|
3/94
|
|
چاپ و نشر
|
6
|
8/1
|
8/1
|
1/96
|
|
ركوردهاي مديريت
|
10
|
3
|
3
|
1/99
|
|
ساير موضوعها
|
3
|
9/0
|
9/0
|
0/100
|
|
كل
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
در پاسخ به پرسش چهارم در رابطه با «سهم موضوعي مقالهها» براي تعيين موضوعات، از تقسيم بندي LISA استفاده گرديده است. طبق داده هاي جدول 4، از 339 مقاله مورد بررسي، بيشترين سهم موضوعي را به ترتيب موضوعات كتابخانهها و مراكز منابع با 45 مقاله (27/13%)، خدمات اطلاعرساني با 42 مقاله (38/12%)، موضوع وب و اينترنت و نيز موضوع مواد و منابع هركدام با 29 مقاله (55/8%) به خود اختصاص دادهاند. به اين ترتيب، بيشترين سهم موضوعي، يعني 27/13% ، به موضوع كتابخانهها و مراكز منابع و كمترين سهم موضوعي يعني 6/0% به موضوع سازمان كتابخانه اختصاص دارد.
سؤال پنجم تحقيق: روشها و تكنيكهاي به كار گرفته شده در مقالههاي نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چگونه است؟
جدول 5. روشها و تكنيكهاي به كار گرفته شده در مقالهها
|
روشها و تكنيكها
|
فرواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فرواني تجمعي درصد معتبر
|
|
كمي
|
تاريخي
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
همبستگي
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
علي معلولي
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
تجربي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/0
|
|
تحليل محتوا
|
11
|
2/3
|
2/3
|
5/3
|
|
مطالعه موردي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
8/3
|
|
پيمايشي
|
100
|
5/29
|
5/29
|
3/33
|
|
كيفي
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
نامشخص
|
226
|
7/66
|
7/66
|
0/100
|
|
كل
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
در پاسخ به سؤال پنج تحقيق دربارة «روشها و تكنيكهاي به كار گرفته شده در مقالهها»، همانطور كه در جدول 5 مشخص شده، از تعداد 339 مقاله مورد بررسي، تعداد 100 مقاله (5/29%) با روش پيمايشي، 11 مورد (2/3%) با روش تحليل محتوا و 2 مقاله به روشهاي تجربي و مطالعه موردي نوشته شده است. در خصوص اين سؤال معيار بررسي، ذكر روش تحقيق توسط نويسنده در مقاله بوده است كه نتايج بررسي روشهاي تحقيق استفاده شده در مقالههاي نشريه نشان ميدهد در كل اصرار چنداني از سوي نويسندگان براي اشاره به روش تحقيق خاص مورد استفاده خود در مقالهها ديده نميشود. از اينرو، در مجموع 339 مقاله مورد بررسي در 226 مقاله (7/66%)، روش تحقيق از سوي نويسنده ذكر نگرديده است. البته، اكثر 226 مقالة مذكور نيز تابع يك روش تحقيق بود كه به دليل پرهيز از اشتباه در تشخيص نوع روش تحقيق، بدين شكل بيان گرديده است.
سؤال ششم تحقيق: منابع و مآخذ مقالههاي منتشره در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 از نظر زبان، نوع و تعداد چگونه است؟
جدول 6. منابع و مآخذ مقالههاي منتشر شده در نشريه
|
منابع و مآخذ
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
منابع فارسي
|
كتاب
|
710
|
8/44
|
8/44
|
8/44
|
|
مقالة مجله
|
510
|
2/32
|
2/32
|
0/77
|
|
مقالة سمينار
|
5
|
3/0
|
3/0
|
3/77
|
|
مقالة روزنامه
|
19
|
2/1
|
2/1
|
5/78
|
|
وبسايت
|
24
|
6/1
|
6/1
|
1/80
|
|
مقالة دايرة المعارفي
|
9
|
6/0
|
6/0
|
7/80
|
|
پاياننامه ارشد و دكتري
|
238
|
0/15
|
0/15
|
7/95
|
|
طرحهاي تحقيقاتي
|
22
|
4/1
|
4/1
|
1/97
|
|
گزارشهاي دولتي
|
8
|
5/0
|
5/0
|
5/97
|
|
سيديها
|
1
|
1/0
|
1/0
|
7/97
|
|
كارگاههاي آموزشي
|
-
|
-
|
-
|
-
|
|
ساير منابع
|
38
|
4/2
|
4/2
|
0/100
|
|
كل
|
1584
|
0/100
|
0/100
|
|
|
|
كتاب
|
593
|
5/20
|
5/20
|
5/20
|
|
مقالة مجله
|
1380
|
6/47
|
6/47
|
1/68
|
|
مقالة سمينار
|
105
|
6/3
|
6/3
|
7/71
|
|
مقالة روزنامه
|
|
|
|
|
|
وبسايت
|
706
|
4/24
|
4/24
|
1/96
|
|
مقالة دايرة المعارفي
|
21
|
7/0
|
7/0
|
8/96
|
|
پاياننامه ارشد و دكتري
|
26
|
9/0
|
9/0
|
7/97
|
|
طرحهاي تحقيقاتي
|
5
|
2/0
|
2/0
|
9/97
|
|
گزارشهاي دولتي
|
14
|
5/0
|
5/0
|
3/98
|
|
سيديها
|
3
|
1/0
|
1/0
|
4/98
|
|
كارگاههاي آموزشي
|
11
|
4/0
|
4/0
|
8/98
|
|
ساير منابع
|
34
|
2/1
|
2/1
|
0/100
|
|
كل
|
2898
|
0/100
|
0/100
|
|
|
منابع عربي
|
كتاب
|
21
|
5/0
|
5/0
|
|
در پاسخ به سؤال 6 تحقيق در رابطه با منابع و مآخذ مقالههاي منتشر شده در نشريه، دادههاي جدول 6 نشان ميدهد در مجموع از 4503 منبع براي نگارش، 339 مقاله مورد بررسي در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي استفاده شده است كه از اين تعداد 2/35% مربوط به منابع فارسي، 3/64% منابع لاتين و 5/0% منابع عربي بوده است. از تعداد 1584 منبع فارسي، بالاترين سهم را كتابها با 8/44% و پس از آن مقاله مجلهها با 2/32% دارا ميباشند. در ميان منابع لاتين نيز از 2898 منبع لاتين، بالاترين سهم را مقالة مجلهها با 6/47% و پس از آن كتابها با 5/20% دارا ميباشند. آن دسته از منابعي كه در هيچكدام از انواع ديگر منابع اطلاعاتي ذكر شده نظير مصوبات، سرفصلهاي درسها و تقريرات كلاسي نميگنجيد، در رديف «ساير منابع» آورده شده است.
سؤال هفتم تحقيق: ميزان مشاركت گروههاي علمي- تخصصي از لحاظ شمار مقالههاي چاپ شده در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چقدر است؟
جدول 7. ميزان مشاركت گروههاي علمي ـ تخصصي
|
گروههاي علمي ـ تخصصي
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
كتابداري و اطلاع رساني
|
219
|
6/64
|
6/64
|
6/64
|
|
كامپيوتر
|
3
|
9/0
|
9/0
|
5/65
|
|
علوم تربيتي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
8/65
|
|
روانشناسي
|
3
|
9/0
|
9/0
|
7/66
|
|
مديريت
|
7
|
1/2
|
1/2
|
7/68
|
|
زبان انگليسي
|
3
|
9/0
|
9/0
|
6/69
|
|
ادبيات فارسي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
9/69
|
|
باستان شناسي
|
1
|
3/0
|
3/0
|
2/70
|
|
تاريخ
|
1
|
3/0
|
3/0
|
5/70
|
|
الهيات
|
1
|
3/0
|
3/0
|
8/70
|
|
كل
(بدون احتساب نامشخص)
|
240
|
8/70
|
8/70
|
|
|
نامشخص
|
99
|
2/29
|
2/29
|
0/100
|
|
كل
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
از بررسي ميزان مشاركت گروههاي علمي– تخصصي در رابطه با پرسش 7، دادههاي جدول 7 نشان ميدهد مشاركت گروههاي مختلف در ارائه مقاله به نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس تنوع زيادي ندارد. از مجموع 339 نويسندة مقالههاي مورد بررسي، 10 گروه علمي – تخصصي در ارائه مقالهها مشاركت داشتهاند كه به جهت تخصصي بودن نشريه، گروه كتابداري سهم عمده اي از كلّ مقالهها يعني 219 مقاله (6/64%) را به خود اختصاص داده است و پس از آن به ترتيب گروه مديريت با 7 مقاله (1/7%) و گروههاي كامپيوتر، روانشناسي و زبان انگليسي هر كدام با 3 مقاله يعني 9/0% در ردههاي دوم و سوم قرار دارند. از تعداد 339 مقاله، گروه علمي – تخصصي 99 مقاله (2/29%) مقالهها نامشخص بود.
سؤال هشتم تحقيق: سهم مقالهها بر حسب منبع استخراجي آنها در نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چقدر است؟
جدول 8. سهم مقالهها بر حسب منبع استخراجي آنها
|
منبع استخراجي
|
فراواني
|
درصد خام
|
درصد معتبر
|
فراواني تجمعي درصد معتبر
|
|
رسالة دكتري
|
1
|
3/0
|
3/0
|
3/0
|
|
پاياننامه كارشناسي ارشد
|
41
|
1/12
|
1/12
|
4/12
|
|
طرح پژوهشي
|
6
|
8/1
|
8/1
|
2/14
|
|
ترجمه از مقالههاي خارجي
|
60
|
7/17
|
7/17
|
9/31
|
|
سخنراني
|
3
|
9/0
|
9/0
|
7/32
|
|
گردآوري
|
1
|
3/0
|
3/0
|
33
|
|
كل (مقالهها با منبع استخراجي)
|
112
|
|
|
|
|
هيچكدام
|
227
|
0/67
|
0/67
|
0/100
|
|
كل (مقالههاي مورد مطالعه)
|
339
|
0/100
|
0/100
|
|
در پاسخ به سؤال هشتم تحقيق در مورد سهم مقالهها بر حسب منبع استخراجي آنها، دادههاي جدول 8 نشان داد از 339 مقاله مورد بررسي، در مجموع 112 مقاله از منابع قبلي استخراج شده است كه به ترتيب سهم مقالههاي ترجمه شده از منابع خارجي با 60 مقاله (7/17%) در بالاترين ميزان و پس از آن مقالههاي استخراج شده از پاياننامه كارشناسي ارشد با 41 مقاله (1/12%) در رديف دوم قرار دارد. 227 مقاله ديگر نيز يا از هيچ منبع ديگري استخراج نشده و يا منبع استخراجي آنها ذكر نگرديده است.
سؤال نهم تحقيق: نشرية كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چه دستاوردهايي داشته است؟
در پاسخ به پرسش نهم تحقيق، با عنوان دستاوردهاي نشريه، به بررسي افتخارات و دستاوردهايي پرداخته شده كه مجله در طول چاپ خود به دست آورده است. اين دستاوردها ميتواند معرف تحولات رو به بهبود مجله در طول انتشار خود باشد. اين نشريه كه در سال 1376 و با انگيزه بهبود سطح دانش و آگاهي جامعه دانشگاهي در موضوعات كتابداري، اطلاعرساني، كتابشناسي، نسخهشناسي، آرشيو و فناوري اطلاعات چاپ و منتشر شد توانست با برخورداري از هيئت تحريريهاي كارآمد و عرضه مقالههاي روزآمد در راه دانشافزايي مخاطبان خود گامهاي مؤثري بردارد تا اينكه در زمستان 1381 پس از انتشار 19 شماره، از سوي كميسيون بررسي نشريههاي علمي كشور، درجه «علمي ـ ترويجي» دريافت كرد. پس از مجلههاي «كتابداري» و «فصلنامه كتاب»، سومين نشريهاي بود كه به اين درجه دست يافته بود، با اين تفاوت كه اين مسير را خيلي سريعتر طي نمود. قبل از آن «فصلنامه كتاب» پس از انتشار 46 شماره توانست به اين موفقيت دست يابد و از همه مهمتر اينكه اين نشريه در نهايت در بهار 1384 موفق شد از سوي كميسيون بررسي نشريههاي علمي كشور درجة علمي ـ پژوهشي را كسب كند و به عنوان نخستين نشرية علمي ـ پژوهشي در حوزة كتابدراي معرفي گرديد.
از ديگر دستاوردهاي نشريه ميتوان به موارد زير اشاره نمود:
- ايجاد زمينه هاي ارتقاي سطح پژوهش و دانش علمي و فني در زمينه كتابداري و اطلاعرساني
- معرفي انديشهها، نوآوري و خلاقيتهاي علمي و حرفهاي كتابداري و اطلاعرساني
- انتقال و تبادل آموختهها، انديشهها و تجربهها
- فراهم نمودن زمينه ارتقاي درجههاي علمي براي افراد بخصوص استادان رشته كتابداري و اطلاعرساني و در نتيجه ايجاد دورههاي كتابداري در دانشگاههايي كه فاقد اين رشته بودهاند و يا دستيابي به سطوح بالاتر آموزشي مانند دورههاي تحصيلات تكميلي (كارشناسي ارشد و دكتري).
سؤال دهم تحقيق: كيفيت جلد و صحافي شمارگان مختلف نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 چگونه است؟
در پاسخ به پرسش 10 در خصوص كيفيت جلد و صحافي شمارگان مختلف نشريه، تمامي 39 شماره نشريه كتابداري و اطلاعرساني از دو جهت «كيفيت جلد» و «كيفيت صحافي» با توجه به استانداردهاي تعريف شدهاي كه از منابع مختلف به دست آمد، بررسي گرديد. يافتههاي حاصل از بررسي كيفيت جلد نشانگر اين بود كه تقريباً هر 4 شماره از نشريه كه مربوط به يك سال ميباشد، رنگ و طراحي يكساني داشته است. آوردن عنوان، آرم، سال انتشار، فصل و دوره بر روي جلد و پشت جلد مجله (به جز فهرست مطالب و شاپا) در تمامي شمارگان رعايت شده است. از شماره نخست بهار 1381 به بعد نيز شماره استاندارد بينالمللي پيايندها (شاپا)، هم در رو و هم پشت جلد مجله قيد شده است. چاپ فهرست مطالب بر روي جلد نشريه تا ابتداي سال 82 رعايت نشده كه از شروع سال 82 اين مشكل نيز برطرف گرديده است. ذكراطلاعات درج شده بر روي عطف مجله مانند عنوان، سازمان مسئول، آرم و شماره جلد نيز در تمامي شمارگان رعايت شده است. درج فهرست مقالهها به زبان لاتين نيز از شماره نخست سال 82 بر پشت جلد مجله آغاز گرديده است. همچنين، كيفيت چاپ روي جلد نيز در تمامي شمارگان تحت بررسي واضح و خواناست. كيفيت صحافي شمارگان نشريه نيز در وضعيت بسيار مطلوبي قرار دارد. گفتني است، 6 شماره نخست مورد بررسي، به صورت صحافي شده (4 شماره در يك مجلد)، در دسترس قرار داشت؛ بنابراين، امكان بررسي استاندارهاي كيفيت جلد، در مورد اين 6 شماره وجود نداشت.
سؤال يازدهم تحقيق: شيوة دسترسي به شمارگان نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي از بهار 1377 تا بهار 1387 به چه صورت است؟
براي بررسي اين مؤلفه سه شيوة دسترسي چاپي، الكترونيكي و اينترنتي براي شمارگان تحت بررسي در نظرگرفته شد. بررسيها نشان داد از شماره اول بهار 1383 دسترسي به شمارگان نشريه به صورت تمام متن و با فرمت HTML از طريق وبسايت اصلي نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس فراهم شده است. چكيدة مقالههاي نشريه نيز به جز 8 شماره، از طريق وبسايت بانك نشريات كشور با فرمت HTML قابل دسترس است.
همچنين، تمامي شمارههاي نشريه به شكل چاپي از طريق بخش اشتراك نشرية كتابداري و اطلاعرساني هم به صورت جلدهاي مجزا و هم صحافي شده (چند جلد در يك مجلد) قابل دسترسي و خريداري است.
غير از موارد ذكر شده، در حال حاضر دستيابي الكترونيكي به شمارگان نشريه (به صورت لوح فشرده) فراهم گرديده است. در اين روش، تمامي شمارههاي تحت بررسي در يك لوح فشرده و با فرمت PDF قرار داده شده است.
بحث و نتيجهگيري
- بيشترين تعداد مقاله در سالهاي مورد بررسي با 47 مقاله در سال 1386 و كمترين تعداد با 20 مقاله در سال 1377 منتشر شده است. ميانگين تعداد مقالههاي چاپ شده درهر يك از 39 شماره مورد بررسي، 69/8 مقاله است. اين ميانگين در تحقيق «محمدي و متقي دادگر» كه به سالهاي 76 تا 84 اختصاص داشت و 30 شماره را پوشش ميداد، برابر 3/7 مقاله بود. از زمستان 1386 به بعد، در هر شماره از مجله دست كم 12 مقاله منتشر شده است كه نشاندهنده سير صعودي در تعداد مقالههايي است كه در هر شماره منتشر ميشود. در آيين نامه تعيين اعتبار نشريههاي علمي كشور مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، حداقل تعداد مقاله اي كه بايد در هر شماره منتشر شود، 7 مقاله ذكر شده است. مقايسه اين تعداد با تعداد مقالههايي كه در هر شماره از مجله مورد بررسي منتشر ميشود، نشان ميدهد نشرية كتابداري و اطلاعرساني به لحاظ تعداد مقالههايي كه در هر شماره منتشر ميكند، وضعيت مطلوبي دارد.
دانشگاه فردوسي مشهد با 85 مقاله (1/25%) بيشترين درصد از مقالهها، سازمان كتابخانهها، موزهها و مركز اسناد آستان قدس رضوي با 32 مقاله، 4/9% از مقالههاي اين نشريه و در مجموع، اين دو نهاد كه به طور مشترك داخلي تلقي ميشوند 5/34% از كل مقالهها را به خود اختصاص دادهاند. طبق آييننامه تعيين اعتبار نشريههاي علمي، نشريهاي كه توسط نهاد يا مؤسسهاي منتشر ميشود، بايد حداقل 50/0 مقالههاي آن، خارج از مؤسسه مادر توليد شده باشد. اين موردي است كه در مقالههاي منتشر شده اين مجله كاملاً رعايت شده و سهم بيشتري از مقالهها به سازمانهاي خارجي اختصاص يافته است.
- نويسندگان با مدرك استادي بيشترين سهم از مقالهها را داشتهاند. از اين لحاظ، نويسندگان با مدرك استادياري و دانشياري در مرتبه دوم قرار دارند. در كل، اعضاي هيئت علمي دانشگاهها 131 مقاله (64/38%) از مقالههاي اين مجله را توليد كردهاند. نويسندگان با مدرك دكتري با 93 مقاله (4/27%) در جايگاه اول و نويسندگان با مدرك كارشناسي ارشد، 73 نفر (5/21%) و دانشجويان دكتري 35 نفر (3/10%) از مقالهها را منتشر كردهاند. سهم دانشجويان و دانشآموختگان تحصيلات تكميلي در ارائه مقاله، 9/69% بوده است.
از بررسي مدارك و رتبههاي علمي نويسندگان دوم و سوم مقالهها نيز مشخص شد در نگارش مقالههاي منتشر شده در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس، غير از 339 نويسنده اول، از 190 نويسندهاي كه به عنوان نويسندگان دوم، سوم و يا مترجم معرفي شدهاند، 43/28% اعضاي هيئت علمي دانشگاهها هستند كه در اين ميان نويسندگان با مدرك دانشياري، بالاترين سهم را با 14 مقاله به خود اختصاص دادهاند. بالاترين تعداد در بين مدارك علمي نويسندگان دوم و سوم مقالهها نيز، نويسندگان با مدرك دكتري هستند.
- بيشترين سهم موضوعي به ترتيب به موضوعات كتابخانهها و مراكز منابع (45 مقاله: 27/13%) و خدمات اطلاعرساني (42 مقاله: 38/12%) و كمترين سهم موضوعي به موضوع سازمان كتابخانه (6/0%) اختصاص دارد. اين بررسي نشان داد موضوع كتابخانهها و مراكز منابع در صدر موضوعات تحقيقي قرار دارد.
100 مقاله (5/29%) از روش پيمايشي، 11 مقاله (2/3%) از روش تحليل محتوا و 2 مقاله (3/0%) به روش مطالعه موردي و روش تجربي انجام گرفته است. در 226 مقاله روش تحقيق از سوي نويسندگان به صراحت بيان نشده است، اما به هر حال از روش تحقيق مشخصي استفاده كردهاند.
- از مجموع 4503 منبع ذكر شده در پايان مقالهها، 2898 منبع (3/64%) به منابع لاتين و 1584 منبع (2/35%) به منابع فارسي اختصاص يافته است. از لحاظ بالا بودن تعداد منابع به زبان انگليسي، بين يافتههاي اين تحقيق و تحقيق «محمدي و متقي دادگر» همخواني وجود دارد. در آن تحقيق نيز منابع لاتين با اختصاص 869 منبع از مجموع 1748 منبع، در رتبه نخست قرار داشت (محمدي، متقي دادگر، 1386، ص 27). در 339 مقاله، در مجموع به 4503 منبع استناد شده بود كه ميانگين استناد براي هر مقاله 28/13 منبع ميباشد.
- در مؤلفة «ميزان مشاركت گروههاي علمي تخصصي» تاحدودي تنوع گروههاي علمي مختلف به چشم ميخورد كه از عمق قابل رويتي برخوردار نيست. از 339 مقاله به چاپ رسيده در نشريه، 219 مقاله (6/64%) توسط نويسندگاني كه با گروههاي كتابداري در ارتباط هستند، نوشته شده است. تخصصي بودن اين نشريه از يك سو و نخستين نشريه داراي رتبه علمي ـ پژوهشي در حوزه كتابداري و اطلاعرساني بودن از سوي ديگر، اين مورد را توجيه ميكند.
- 112 مقاله (03/33%) از 339 مقاله استخراج شده از منابع علمي ـ پژوهشي مانند رسالة دكتري و پاياننامه كارشناسي ارشد، طرحهاي پژوهشي، ترجمه از مقالههاي خارجي و سخنرانيهاست و مابقي 227 مقاله ديگر نيز يا از هيچ منبع ديگري استخراج نشده و يا منبع استخراجي آنها ذكر نگرديده است. با عنايت به اينكه از 339 مقاله مورد بررسي تنها 60 مقاله حاصل ترجمه از مقالههاي خارجي بود، بهطور ميانگين در هر شماره 17/0% از مقالههاي منتشر شده ترجمه هستند كه شاخصي قابل توجه ميباشد، زيرا بيشترين مقالهها حاصل پژوهشهاي داخلي است. «حرّي» (1384، 17) معتقد است رفتن به سوي نشر مقالههاي ترجمه شده موجب ميشود تا به هنگام ارزشگذاري براي مجله، اعتبار كمتري به آن داده شود. همچنين، در آييننامه تعيين اعتبار نشريههاي علمي كشور، به صراحت ذكر گرديده 70/0% مقالههايي كه در يك مجله علميـ پژوهشي منتشر ميشود، بايد مقالههاي پژوهشي اصيل باشد. بنابراين، درصد پايين مقالههاي ترجمهاي در نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس بيانگر اين است كه گردانندگان مجله از آغاز به اين نكته توجه كافي را مبذول داشته و تنها مقالههاي ترجمهاي را كه حاوي انديشه نو يا روش پژوهشي نويني هستند، منتشر ميكنند.
- نشريه كتابداري و اطلاع رساني پس از انتشار 19 شماره توانسته است در سال 1381 درجه علميـ ترويجي را از سوي كميسيون بررسي نشريات علمي كشور به عنوان سومين نشرية علميـ ترويجي پس از مجلههاي «كتابداري» و «فصلنامه كتاب»، در حوزه كتابداري دريافت كند. اما اين نشريه بسيار سريعتر از دو مجلة ديگر كتابداري به درجه ترويجي دست يافته است. اين مجله در بهار 1384 به عنوان نخستين نشرية علمي ـ پژوهشي كتابداري در سطح كشور معرفي شد، حال آنكه دو مجله ديگر همچنان در سطح علمي ترويجي باقي ماندهاند. اين هر دو مورد سبب شد تا سطح پژوهش و دانش علمي و فني در زمينة كتابداري و اطلاعرساني ارتقا يابد؛ بر نشر انديشهها، نوآوري و خلاقيتهاي علمي و حرفهاي بيشتر تأكيد شود؛ بستر مناسب براي ارتقاي درجه دانشگاهي اعضاي هيئت علمي رشته كتابداري و اطلاعرساني فراهم آيد و در پي آن امكان راهاندازي دورههاي تحصيلات تكميلي كتابداري در دانشگاههايي كه فاقد اين رشته بودند، فراهم آيد. بسياري از افراد با نشر مقاله در اين مجله، به نياز دانشگاهها براي نشر مقاله قبل از دفاع پاياننامه پاسخ داده و بسياري از افراد با نشر مقاله در اين مجله، امكان استخدام به عنوان عضو هيئت علمي و يا امكان شركت در دوره دكتري خود را افزايش ميدهند.
- كيفيت جلد و صحافي نشريات از معيارهاي سنجش اعتبار نشريههاست. يكي از معيارهايي كه براي سنجش كيفيت جلد در نظر گرفته شد، ذكر شماره استاندارد بينالمللي پيايندها (شاپا) در رو و پشت جلد مجله است كه اين مورد از شماره نخست سال 81 رعايت گرديده است. اين نشريه تقريباً تمامي استانداردهايي را كه براي سنجش كيفيت جلد و صحافي شمارگان آن تعريف گرديده، دارا ميباشد. با بررسي 39 شماره از نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي، مشخص شد اين نشريه از لحاظ كيفيت جلد و صحافي، وضعيت بسيار مطلوبي دارد.
دسترسي اينترنتي به مقالههاي نشريه كتابداري و اطلاعرساني از طريق وب سايت سازمان كتابخانه، موزهها و مركز اسناد آستان قدس رضوي از بهار 1383 به بعد، به صورت متن كامل مقالهها و با فرمت HTML فراهم گرديده است. با تماسي كه با دفتر مجله گرفته شد، اعلام گرديد مقالههاي شمارههاي قبلي اين مجله نيز در مرحلة الكترونيكي شدن هستند و به وبسايت اضافه خواهند شد. در شماره هاي تحت بررسي، به جز مقالههاي 8 شماره، با فرمت HTML از طريق وبسايت بانك اطلاعات نشريههاي كشور (magiran) نيز در دسترس است. همچنين، امكان دسترسي به تمام شمارگان نشريه به صورتهاي چاپي و الكترونيكي (لوح فشرده با فرمت PDF) فراهم گرديده است.
بدين ترتيب، نشريه كتابداري و اطلاعرساني آستان قدس رضوي، هم به لحاظ كمّي و هم به لحاظ كيفي، وضعيت مطلوب دارد و همين معيارهاست كه تأثيرگذاري آن را بر روي رشته بسيار چشمگير ساخته است. در عين حال، حداقل ميتوان بر دو نكته تأكيد داشت:
از نويسندگان مقالهها درخواست شود تا روش تحقيق خود را به وضوح شرح دهند و دلايل اندك بودن مقالههاي اعضاي هيئت علمي، دانشآموختگان و دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي و پيام نور بررسي گردد.
منابع
- بمانيان، محمد رضا؛ منصور ابافت يگانه و سيد مجيد نادري (1387). «ارزيابي كمي و كيفي نشريه هنرهاي زيبا طي دوره 12 ساله»، هنرهاي زيبا، شماره 35، ص 135.
- پاول، رونالدار (1385). روشهاي اساسي پژوهش براي كتابداران، ترجمة نجلا حريري، تهران: دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات.
- حاضري بغداد آبادي، افسانه (1377). «ارزيابي عيني و ذهني نشريات ادواري لاتين موجود در كتابخانههاي تحت پوشش دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني شهيد صدوقي يزد، مربوط به نه ماهه اول سال 1997»، پاياننامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني، دانشگاه علوم پزشكي ايران، دانشكده مديريت و اطلاع رساني پزشكي.
- حرّي، عباس (1384). «اين گفتگو پشت پرده ندارد»، خبرنامه انجمن كتابداري و اطلاعرساني ايران، 5،1، اسفند: 8-21.
- رشيديزاده، مونا (1385). «بررسي و تحليل موضوعي مقالات نشريات ادواري معتبر علوم انساني در سال 1382»، پاياننامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني، دانشگاه شيراز.
- ساروخاني، باقر (1385). روشهاي تحقيق در علوم اجتماعي، تهران: سمت، جلد 1و2.
- سلطاني، شيفته (1377). «آشنايي با مجلات كتابداري ايران»، فصلنامه كتاب، شماره، ص. 78-65.
- سرمدي، عزيزه (1383). «تحليل محتواي مقالات نشريات ادواري علمي – پژوهشي فارسي منتشر شده توسط سه نوع دانشگاههاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي مراكز استانها در سال 1381»، پاياننامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني، دانشگاه علوم پزشكي ايران، دانشكده مديريت و اطلاعرساني پزشكي.
- صالحي، كيوان و حسين رحيمي (1385). «تبيين فرايند ارزيابي مجلات در موسسه اطلاعات علمي (آي.اس.آي)»، فصلنامه كتاب، شماره 66، ص. 160-141.
- فتاحي، رحمتالله؛ يزدان منصوريان و شعله ارسطوپور (1385). مديريت نشريههاي ادواري: جنبههاي نظري و كاربردي گزينش، فراهمآوري، سازماندهي و ارائه خدمات ادواريها (چاپي و الكترونيكي)، تهران: دبيزش.
- كيانمهر، احترام (1386). «تحليل استنادي مقالههاي منتشر شده در مجلات كتابداري و اطلاعرساني (1375-1382)»، فصلنامه كتاب، شماره 70، ص. 122-101.
- گال، مرديت؛ والتر بورگ و جويس گال (1383). روشهاي تحقيق كمّي و كيفي در علوم تربيتي و روانشناسي، ترجمه احمدرضا نصر... [و ديگران]، تهران: سمت، جلد 2.
- محسني، حميد (1385). مديريت مجلات، تهران: نشر كتابدار.
- محمدي، مهدي و امير متقي دادگر (1386). «تحليل استنادي مقالههاي منتشر شده در 30 شماره فصلنامه كتابداري و اطلاعرساني بين سالهاي 1376-1384»، كتابداري و اطلاعرساني، 10، 2، 7-36.
- مليح، سعيد (1376). «تحليل محتواي مقالات كتابداري و اطلاع رساني در نشريات ادواري فارسي منتشر شده در سالهاي 1370-1374»، پايان نامه كارشناسي ارشد علوم كتابداري و اطلاعرساني، دانشگاه علوم پزشكي ايران، دانشكده مديريت و اطلاع رساني پزشكي.
- Berelson, B., (1994), "Content analysis" in handbook of Social Psychology, Lindzey, p.488.
- Cokley, K., Caldwell, L., (2001), "Content analysis of the journal of Black Psychology (1985-1999)", Journal of Black Psychology, 27, 424-438.
- Koufogiannakis, D., Crumley, E., Slater, L., (2004), "A content analysis of librarianship research", Journal of Information Science, 30(3), pp: 227-239.
- Ma, Chunbo; Stern, David I., (2005), "Environmental and ecological economic: A citation analysis" , Ecological economics, vol. 58, No. 3, pp: 491-506
- Reedijk, Jan; Moed, Henk, F., (2008), "Is the impact of journal impact factors decreasing?", Journal of Documentation, vol. 64, No.2, pp: 183-192, also available at: www.emeraldinsight.com/ 0022-0418.htm.
- Rousseau, Ronald, (2002), "Journal evaluation: technical and practical issues", Library Trends, 50,3, pg.418-439.
- Shoegle, Christian; Stock, Wolfgang G., (2004), "Impact and relevance of LIS journals: a scientometric analysis of international and German language LIS journals", Journal of the American Society for Information Science and Technology, Vol.55, No.13, p. 1155-1168.
- Shoegle, Christian; Stock, Wolfgang G. ,(2008), "Practitioners and academics as authors and readers: the case of LIS journals", Journal of Documentation, vol. 64, No. 5, pp: 643-666, also available at: www.emeraldinsight.com/0022-0418.htm.
- Svensson, Goran; Helgesson, Thomas; Slatten, Terje, (2008), "Scientific identity of top research journals in the broader discipline of marketing: findings and queries", Uropean Business Review, vol.20, No.5, pp.384-400. also available at: www. emeraldinsight.com /0955-5348.
4. Journal of American Society for Information Science and Technology.
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در
51 _ شماره سوم- جلد 13 www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
مقالات برگرفته از پایان نامه 
