Review
چكيده
هدف از انجام اين پژوهش، ارزيابي تطبيقي پايگاههاي گزارش استنادي مجله‌ها در مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري و پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي، از نظر مطابقت با معيارهاي ارزيابي مجله‌هاست. براي انجام اين تحقيق، ابتدا معيارها و شاخصهاي مورد نياز براي ارزيابي اين پايگاه‌ها، بر اساس مطالعة متون و همچنين از طريق مراجعه به وبگاه «مؤسّسة اطّلاعات علمي[5]» به دست آمد و پس از كسب اطمينان از روايي و پايايي آن، مورد استفاده قرار گرفت. سپس، بخشهايي از » به دست آمد و پس از كسب اطمينان از روايي و پايايي آن، مورد استفاده قرار گرفت. سپس، بخشهايي از اطّلاعات، از طريق مشاهدة محقّق و بر اساس يك سياهة وارسي كه مشتمل بر4 معيار كلّي و 22 شاخص جزئي‌تر بود، گردآوري شد و در مواردي كه نكته مبهمي وجود داشت، اطّلاعات لازم از طريق مصاحبه با بعضي از كارشناسان و مديران هر يك از مراكز مورد مطالعه، تكميل گرديد. همچنين، در خصوص برخي از شاخصها، پرسشنامه‌هاي جداگانه طرّاحي شد و به اين ترتيب، بخش ديگري از اطّلاعات، از مجله‌هاي تحت پوشش آن پايگاه‌ها و بخشي ديگر، از كاربران آن پايگاه‌ها و همچنين از برخي پديدآورندگان مقاله‌هاي مجله‌هاي تحت پوشش آن پايگاه‌ها به دست آمد. براي تحليل نظرها و آزمون فرضيه، از آزمون T استفاده شد. به اين ترتيب، اين پژوهش، با استفاده از روشهاي كتابخانه‌اي و در مواردي نيز از طريق روش پيمايشي انجام گرديد و براي تجزيه و تحليل و مقايسة يافته‌ها، از روش تطبيقي و به منظور مقايسة مطابقت هر پايگاه با معيارها، از تكنيك ارزيابانه استفاده شد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها در مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري، بسيار بيشتر از پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها در پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي، با معيارهاي ارزيابي مجله‌ها مطابقت داشته است.
كليدواژه‌ها: ارزيابي مجله‌ها، گزارش استنادي مجله‌ها، پي جي سي آر، پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي، مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري.
مقدمه
گسترش روزافزون تعداد و شمارگان مجله‌هاي علمي از يك سو و استقبال، استفاده و وابستگي وسيع جامعة علمي به آنها از سويي ديگر، موضوع انتخاب مجله‌هاي ادواري را به يكي از مهم‌ترين مسائل ارزيابي اين نوع منابع تبديل كرده است. براي دسترسي به بهترين مجله‌ها، از روشهاي گوناگوني استفاده مي‌شود. يكي از معمول‌ترين و متداول‌ترين معيارهاي ارزيابي مجله‌ها كه در سطح بين‌المللي مطرح مي‌باشد، معيارهايي است كه توسط ناشران معتبر بين‌المللي مانند «مؤسّسة اطّلاعات علمي[6]» رواج يافته است (نوروزي چاكلي؛ نورمحّمدي، 1386، ص. 23) (صالحي؛ رحيمي، 1385، ص 146).
«مؤسّسة اطّلاعات علمي» به منظور تسهيل تبادل اطّلاعات ميان پژوهشگران، بخش اعظمي از مهم‌ترين مجله‌هاي علمي سراسر دنيا را در پايگاه «گزارش استنادي مجله‌ها[7]» پوشش داده است. با وجود اين، بايد توجه داشت كه از يك سو به دليل شمار زياد مجله‌هاي علمي معتبر در سطح بين‌المللي و از سويي ديگر به علت وجود حجم عظيمي از مجله‌هايي كه محتواي مقاله‌هاي آن غناي علمي كافي ندارد، نمايه‌سازي تمامي مجله‌هاي بين‌المللي امكان‌پذير و مقرون به صرفه نيست. از اين رو، مؤسسه‌هايي نظير «مؤسّسة اطّلاعات علمي» پيش از نمايه‌سازي مجله‌ها، از طريق ارزيابي، مجله‌هاي معتبر را انتخاب مي‌كنند. هم‌اكنون فرايند ارزيابي مجله‌ها در «مؤسّسة اطّلاعات علمي» به طور مستمر و هر دو هفته يك بار انجام مي‌شود و نتايج آن در سطحي وسيع مورد توجّه محافل بين‌المللي قرار مي‌گيرد (نوروزي چاكلي؛ نورمحّمدي، 1386، ص. 24) (خان‌چمني، 1384، ص60). علاوه بر «مؤسسۀ اطلاعات علمي»، برخي ديگر از پژوهشگران نيز در نتايج مطالعات خود معيارهايي را براي ارزيابي مجله‌هاي ادواري معرفي كرده‌اند. انتظار مي‌رود پايگاه‌هايي نظير «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» كه گزارشهاي استنادي مجله‌ها را ارائه مي‌كنند، در سطحي وسيع اين معيارها را در فرايند ارزيابي و ورود مجله‌ها به پايگاه خود، مورد توجه قرار دهند.[8]
بيان مسئله
«مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري[9]» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي»، ضمن راه‌اندازي پايگاه گزارش استنادي مجله‌هاي فارسي، از معيارهايي پذيرفته شده نظير معيارهاي «مؤسّسة اطّلاعات علمي» براي ارزيابي مجله‌ها استفاده مي‌كنند (نوروزي چاكلي؛ نورمحّمدي؛ وزيري؛ اعتمادي‌فرد، 1386، ص. 66). با وجود اينكه حجم وسيعي از مجله‌ها زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري»، جزء مجله‌هايي است كه پيش‌تر به تأئيد كميسيونهاي ارزيابي مجله‌ها در «وزارت علوم، تحقيقات و فنّاوري» و «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي» رسيده است؛ بخشي ديگر از مجله‌هاي زير پوشش اين پايگاه در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري»، با توجّه به معيارهاي خاص آن پايگاه انتخاب مي‌شود. از سويي، بايد اين نكته را نيز در نظر داشت كه حتّي تمديد اعتبار مجله‌هاي علميِ مورد تأييد دو وزارتخانۀ ياد شده نيز تا حدّ زيادي به گزارش ارزيابي آن پايگاه در خصوص مجلۀ مورد نظر بازمي‌گردد. از اين رو، حتّي براي حفظ درجه و اعتبار علمي آن گروه از مجله‌هايي كه پيش‌تر اعتبار آنها به تأئيد وزارتخانه‌هاي مورد اشاره رسيده است نيز رعايت معيارهاي پذيرفته شدۀ ارزيابي مجله‌ها اجتناب‌ناپذير است.
«پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» نيز بخشي از مجله‌هاي زير پوشش خود را از ميان همان مجله‌هاي مورد تأييد «وزارت علوم، تحقيقات و فنّاوري» و «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي» انتخاب مي‌كند و با همان مسائلي كه پيش‌تر در خصوص ارزيابي و تمديد اعتبار اين مجله‌ها اشاره شد، مواجه است. تعداد مجله‌هايي كه با تكيه بر روشهاي ديگر انتخاب مي‌شود، در آن پايگاه از سهم قابل توجهي برخوردار است. بررسيهاي اوليه نشان مي‌دهد هدفهاي «پايگاه گزارش استنادي» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» نسبت به هدفهاي «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» گسترده‌تر است و علاوه بر گزارش استنادي مجله‌هاي فارسي، ارائة گزارش استنادي مجله‌هاي غيرفارسي كشورهاي اسلامي را نيز در بر مي‌گيرد (نوروزي چاكلي؛ 1386). از آنجا كه اين پايگاه‌ها، امكان ارزيابي حجم عمده‌اي از مجله‌هاي كشور را فراهم ساخته‌اند، ارزيابي ميزان مطابقت معيارهاي ارزيابي مجله‌هاي آنها با معيارهاي بين‌المللي ارزيابي مجله‌ها كه توسط «مؤسسه اطّلاعات علمي» مورد استفاده قرار مي‌گيرد و همچنين ميزان مطابقت آنها با معيارهايي كه توسط پژوهشگران مورد تأكيد قرار گرفته است، مي‌تواند بخش وسيعي از نقاط قوّت و ضعف آنها را براي جامعة علمي كشور آشكار سازد. آگاهي كافي از وضعيّت ارزيابي مجله‌هاي علمي در اين پايگاه‌ها، مي‌تواند جامعة پژوهشي كشور را به دريافت گزارشهاي استنادي ناصحيح و غيرمعتبر رهنمون سازد. برعكس، شناخت پايگاهي كه به نحوي مطلوب‌تر، به ارزيابي مجله‌ها مي‌پردازد، جامعة پژوهشي كشور را به سوي دريافت گزارشهاي استنادي معتبرتر هدايت مي‌كند.
اين پژوهش با تأكيد بر شناسايي مهم‌ترين معيارها، به مطالعۀ تطبيقي معيارهاي ارزيابي مجله‌ها در دو پايگاه «گزارشهاي استنادي مجلات فارسيِ» «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» مي‌پردازد. اين پژوهش سعي دارد به اين پرسشها پاسخ دهد: 1- كدام گروه از معيارهاي پذيرفته شدۀ ارزيابي مجله‌ها كه توسط «مؤسسه اطّلاعات علمي» مورد استفاده قرار گرفته يا به وسيلۀ پژوهشگران معرفي شده است، در ارزيابي و انتخاب مجله‌هاي اين پايگاه‌ها رعايت مي‌شود؟ 2- كدام يك از پايگاههاي ياد شده، در رعايت مجموعۀ اين معيارها موفّق‌تر عمل كرده است؟
فرضية پژوهش
بين نظرهاي سردبيران، مشتركان و پديدآورندگانِ مجله‌هاي تحت پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» در خصوص ميزان رعايت معيارهاي ارزيابي مجله‌ها به وسيلۀ اين دو پايگاه، تفاوت معنا‌داري وجود دارد.
روش انجام پژوهش
اين پژوهش از نوع كاربردي است و براي اجراي آن، از روشهاي «كتابخانه‌اي» و «پيمايشي» استفاده شده است. همچنين، با توجّه به اينكه مقايسة بين دو يا چند پديده، با استفاده از روش تطبيقي امكان‌پذير است (نوروزي چاكلي؛ ديّاني، 1387)، تجزيه و تحليل و مقايسۀ يافته‌هاي اين پژوهش، با استفاده از روش تطبيقي صورت پذيرفته است. از طرفي، به منظور بررسي مطابقت پايگاه‌ها با معيارها، از تكنيك ارزيابانه استفاده شده است.
جامعۀ پژوهش، حجم نمونه و شيوۀ نمونه‌گيري
جامعه يا منابع كسب اطّلاعات در تحقيق حاضر عبارت است از:
1. مستندات و متون چاپّي و غيرچاپّي مرتبط و پايگاه «گزارش استنادي مجلات» در «مؤسّسۀ اطّلاعات علمي»، به منظور شناسايي و استخراج معيارهاي ارزيابي مجله‌ها، بر اساس نتايج تحقيقات ساير پژوهشگران.
2. «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «مركز منطقه‌اي علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي»، به منظور بررسي ميزان مطابقت آن پايگاه‌ها با معيارهاي تعيين شده.
3. نمونه‌اي از مجله‌هاي تحت پوششِ «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «مركز منطقه‌اي علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي»، به منظور ارزيابي ميزان مطابقت آن مجله‌ها با معيارهاي تعيين شده. از آنجا كه در زمان اجراي اين پژوهش[10]، تعداد مجله‌هاي موجود در پايگاه «گزارش استنادي مجلات فارسي» در «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» و «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري»، به ترتيب برابر با 339 عنوان و 279 عنوان بود[11]، بر اساس جدول «كرجسي» و «مورگان»، براي هر يك از اين دو «مركز» به ترتيب، 203 و 168 عنوان نمونه تعيين شد (پاول، 1379، 114). با توجّه به اينكه روش نمونه‌گيري تصادفي ساده، براي انتخاب شدن تمامي عناصر جامعة پژوهش امكان مساوي فراهم مي‌سازد، نمونه‌گيري اين پژوهش با استفاده از همين روش صورت پذيرفت (پاول، 1379، ص112). چون تعداد مجله‌هاي نمايه‌سازي شدة سالهاي 1385و 1386 اين دو پايگاه نسبت به مجله‌هاي سالهاي ديگر آن كامل‌تر بود، مطالعة مجله‌هاي نمايه‌سازي شدۀ آن دو سال در دستور كار قرار گرفت.
4. نمونه‌اي از سردبيران مجله‌هاي تحت پوششِ «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «مركز منطقه‌اي علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي»، به منظور تكميل «پرسشنامۀ ويژۀ سردبيران مجلات» انتخاب شدند. تعداد اين سردبيران، 40 نفر از 40 مجلۀ مختلف بود.
5. نمونه‌اي از مسئولان بخشِ مجله‌هاي در كتابخانه‌هاي دانشگاهي كشور كه در طي يك سال پيش از انجام اين پژوهش، براي دسترسي به مجله‌هاي مورد نظر اين پژوهش اشتراك داشته‌اند، به منظور تكميل "پرسشنامۀ ويژۀ مشتركانِ مجلات تحت پوششِ «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در دو مركز ياد شده" انتخاب شدند. تعداد اين مسئولان، 40 نفر از 40 كتابخانۀ مختلف بود.
6. نمونه‌اي از پديدآورندگان مقاله‌هاي هر يك از مجله‌هاي مورد مطالعه كه در طي يك سال پيش از انجام اين پژوهش، مقاله‌هايشان در مجله مورد نظر منتشر شده است، به منظور پاسخگويي به پرسشهاي مربوط به فرايند "داوري تخصصي" انتشار مقاله‌ها انتخاب شدند. تعداد اين پديدآورندگان براي «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» 185 نفر و براي «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» 145 نفر بود كه به نسبتِ مجله‌هاي نمونه‌گيري شدۀ اين پايگاه‌ها، مورد پرسش قرار گرفتند. در عين حال، به منظور قوام بخشيدن به نتايج مطالعاتي كه در خصوص وضعيّت "داوري تخصصي" در مجله‌هاي تحت پوشش اين پايگاه‌ها صورت پذيرفت، در بخشي ديگر از اين پژوهش به طور همزمان از تكنيك ارزيابانه نيز استفاده گرديد كه در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
ابزار گردآوري اطّلاعات و روايي و پايايي آن
در پژوهش حاضر، از ابزارهاي زير براي گردآوري اطّلاعات استفاده شده است:
1. «پرسشنامۀ ويژۀ سردبيران مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه»، «پرسشنامۀ ويژۀ مشتركان مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» و «پرسشنامۀ ويژۀ پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه». پرسشهاي اين پرسشنامه‌ها بر اساس مطالعۀ نتايج تحقيقات ساير پژوهشگران و مشاهدۀ معيارهاي ارزيابي مجله‌ها در «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «مؤسّسۀ اطّلاعات علمي» تهيّه شده بود. اين پرسشنامه‌ها ابتدا در اختيار30 نفر از كارشناسان ارشد كتابداري و اطّلاعرساني قرار گرفت. با دريافت بازخوردها، اصلاحات لازم اعمال شد. پرسشنامه‌هاي اصلاح شده، دوباره در اختيار همان افراد قرار داده شد تا روايي پرسشهاي نهايي را تأييد كنند. در اين مرحله، از آنها خواسته شد تا وزن هر پرسش را تعيين كنند. با دريافت پاسخها، همان پرسشنامه دوباره در اختيار30 نفر از هر گروه قرار گرفت تا پايايي ابزار با روش آزمون بازآزمون سنجيده شود. آلفاي كرونباخ پرسشنامه‌هاي اوّليه، به ميزان 82/0 به دست آمد و بدين ترتيب، ثبات دروني پرسشنامه نيز مشخّص شد. «پرسشنامۀ ويژۀ سردبيران مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» حاوي سه گروه پرسش است كه معيارهاي مربوط به 1- استانداردهاي اساسي انتشار مجله 2- تنوّع بين‌المللي 3- محتواي ويرايشي مجله را در بردارد. همچنين، «پرسشنامۀ ويژۀ مشتركان مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» مشتمل بر بخشهاي ديگري از پرسشهاي مربوط به «استانداردهاي اساسي انتشار مجله» است. «پرسشنامۀ ويژۀ پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» نيز حاوي بخشهايي از پرسشهاي مربوط به «فرايند داوري تخصصي مجله» است كه در گروه معيارهاي مربوط به «استانداردهاي اساسي انتشار مجله» جاي مي‌گيرد. پس از اين مرحله، هر پرسشنامه به صورت مجزّا بين گروه مخاطب مورد نظر توزيع شد تا نظرات خود را بر روي طيفي پنج گزينه‌اي اعلام كنند.
پرسشهاي مربوط به «پرسشنامۀ ويژۀ سردبيرانِ مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» در قالب زير مطرح شد:
الف) استانداردهاي اساسي انتشار نشريّه
·تصميم‌گيري در خصوص نمايه‌سازي نشريّه در پايگاه بر اساس دريافت سه شمارة پي‌درپي.(نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25) (صبوري، 1382، ص 86).
ب) تنوّع بين‌المللي نشريّه (گوناگوني بين‌المللي نشريّه) (Garfield, 2000).
·دارا بودن مؤلّفان، ويرايشگران، اعضاي هيئت تحريرية بين‌المللي (نوروزي چاكلي؛ حسن‌زاده؛ نورمحمّدي، 1387، ص. 29).
ج) محتواي ويرايشي نشريّه (Thomson Scientific, 2007; Garfield, 2000)
·وجود فاصله‌هاي زماني مشخص براي بازبيني مجله‌ها (مثلاً هفتگي، ماهانه، سه شمارۀ پياپي آن و مانند آن) (خان‌چمني، 1384، ص62).
·هشدار به نشريّه دربارۀ افت كيفي مجله (خان چمني، 1384، ص62).
در خصوص معيارهاي مربوط به رعايت «استانداردهاي اساسي مجله»، پرسشهايي با هدف ارزيابي «محتواي عنوان مجله‌ها» زير پوشش آن دو پايگاه مورد توجّه قرار گرفت:
الف) استانداردهاي اساسي انتشار نشريه
·پرمحتوا بودن عنوان نشريّه (Garfield, 2000) (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25).
چون آگاهي از ميزان توجّه هر پايگاه به انتخاب مجله‌هايي كه معيارهاي مربوط به «داوري تخصّصي مجله» را رعايت مي‌كنند، مي‌تواند نشان‌دهندۀ مطلوبيّت محتوا و دقّت آن پايگاه در انتخاب مجله‌هاي معتبرتر باشد، طرح پرسشهايي از پديدآورندگان مقاله‌هاي مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه، به عنوان كساني كه مقاله‌هايشان در اين مجله‌ها منتشر شده است، ضرورت داشت. از اين رو، در «پرسشنامۀ ويژۀ پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» كه در بخشي ديگر از اين پژوهش استفاده گرديد، پرسشهاي ديگري در خصوص معيارهاي مربوط به رعايت «فرايند داوري تخصّصي مجله» در نظر گرفته شد.
2. علاوه بر موارد قبل، با توجّه به ضرورت استخراج اطّلاعات مربوط به بخشي ديگر از معيارها توسط پژوهشگر، فهرست‌واره‌اي (چك‌ليستي) مشتمل بر معيارهاي موردنظر اين پژوهش كه پيش‌تر با مطالعة متون و منابع و همچنين از طريق مراجعه به وبگاه «مؤسّسة اطّلاعات علمي» شناسايي شده بود، مورد استفاده قرار گرفت. معيارهاي مندرج در اين فهرست‌واره كه به سه بخشِ «استانداردهاي اساسي انتشار مجله»، «تنوّع بين‌المللي مجله» و «تجزيه و تحليل استنادي مجله» مجزّا شده بود، به عنوان الگويي ديگر براي مقايسه و همچنين به منظور ارزيابي مجله‌هاي تحت پوشش دو پايگاه استنادي مورد مطالعه، توسط محقق استفاده شد. شايان ذكر است، به منظور تعيين روايي و پايايي معيارهاي تعيين شده، فهرست‌وارۀ ياد شده، پيش‌تر در اختيار 30 نفر از كارشناسان ارشد و دكتراي علوم كتابداري و اطّلاعرساني قرار گرفته و پس از اِعمال نظرات اصلاحي آنها، استفاده شده بود. همچنين، پس از اِعمال اصلاحات لازم، وزن هر معيار نيز توسط همان افراد تعيين شد. پس از اين مرحله، در زير هر معيار، دو گزينۀ «بلي» يا «خير» قرار گرفت و سپس هر كدام از دو پايگاه ياد شده، توسّط پژوهشگر با معيارهاي مورد نظر مطابقت داده شد و با در نظر گرفتن وزن هر معيار، مجموع امتيازهاي هر پايگاه در هر گروه از معيارهاي ياد شده به دست آمد و به صورت درصدي ارائه شد. از جمله شاخصهاي كيفي مندرج در اين سياهة وارسي مي‌توان به مواردي همچون «چكيده، كليدواژه، چكيده به انگليسي، كليدواژه به انگليسي، عنوان به انگليسي، داوري تخصّصي، هيئت تحريريه، خوداستنادي، زمان انتشار[12]، ترتيب الفبايي منابع و مآخذ[13] ، نام و نشاني كامل مؤلّف هر مقاله[14] و انعكاس جهانيِ[15] نشريّه» اشاره كرد. با وجود اين سياهة وارسي، امكان ارزيابي وضعيّت مجله‌ها در هر يك از پايگاههاي مورد مطالعه، با استفاده از شاخصهاي جزئي‌تر نيز فراهم آمد. به اين ترتيب، پژوهشگر با مراجعه به نمونه‌اي از مجله‌هاي تحت پوشش هر پايگاه و با استفاده از تكنيك ارزيابانه، ميزان رعايت اين معيارها و همچنين ميزان توجّه آنها را در به‌كارگيري اين معيارها بررسي نمود. اين معيارها به شرح زير است:
الف) استانداردهاي اساسي انتشار نشريّه
·چكيدة مقاله‌هاي نشريّه (چكيدة فارسي، چكيدۀ انگليسي) (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25).
·نام و نشاني كامل هر يك از مؤلّفان مقاله‌هاي نشريّه (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25) (صالحي؛ رحيمي، 1385، ص152).
·وجود فهرست منابع در مقاله‌هاي نشريّه (فهرست كاملي از منابع، نظم الفبايي منابع، فهرست منابع به زبان انگليسي) (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25) (صبوري، 1382، ص 86).
·وجود كليدواژه و عنوان مقاله به زبان انگليسي (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25) (صبوري، 1382، ص 86).
·داوري تخصّصي[16] (توجّه و اشاره به داوري تخصّصي در دستورالعمل پذيرش مقاله‌هاي مجله) (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 25) (صالحي؛ رحيمي،1385، ص152) (صبوري، 1382، ص 86).
ب) تنوّع بين‌المللي نشريّه (گوناگوني بين‌المللي نشريّه) (گارفيلد، 2000).
·انعكاس جهاني مجله‌هاي نمايه شده در پايگاه (نوروزي چاكلي؛ نورمحمّدي، 1386، ص. 26).
·بين‌المللي بودن منابع و مآخذ مورد استفاده (صبوري، 1382، ص 86).
·دارا بودن درجة خوداستنادي نشريّه كمتر از 20% در نشريّه (خان چمني، 1384، ص63) (Garfield, 2000) (Thomson Scientific, 2007).
ج) تجزيه و تحليل استنادي نشريّه (گارفيلد، 2000، تامسون، 2007)
·محاسبة كلّ استنادها به مقاله‌هاي مجله‌ها (Total cites)
·محاسبة ضريب تأثير مجله‌ها (Impact factor)
·محاسبة ضريب فوري يا سرعت مورد استناد قرار گرفتن (Immediacy index)
·محاسبه نيمة عمر مجله‌هاي استنادكننده و استنادشونده[17].
شيوۀ تجزيه و تحليل اطّلاعات
با توجّه به اينكه پيش‌تر با استفاده از نظرهاي صاحب‌نظران، هر كدام از معيارهاي تعيين شده در سياهۀ وارسي و پرسشنامه‌ها وزن‌دهي شده بود، وزن هر معيار در پاسخهاي به دست آمده از گروه‌هاي مختلف جامعة پژوهش تأثير داده شد و بدين ترتيب، ضمن تعيين امتياز نهايي هر معيار، مجموعۀ امتيازهاي مربوط به هر گروه از معيارها مشخّص شد و به صورت درصدي درآمد. بر اين اساس، به دليل قرار گرفتن مجموع معيارهاي ياد شده در چهار گروهِ «استانداردهاي اساسي انتشار مجله»، «تنوّع بين‌المللي مجله»، «محتواي ويرايشي مجله» و «تجزيه و تحليل استنادي مجله»، پس از تعيين مجموع امتيازهاي مربوط به معيارهاي زيرگروهِ هر بخش، وضعيّت ارزيابي مجله‌ها در هر پايگاه، با استفاده از روش تطبيقي، مقايسه و تجزيه و تحليل گرديد. با وجود اين، براي تعيين درجۀ خوداستناديِ مجله‌هاي مورد مطالعه در پايگاه، از فرمول زير استفاده شد:
|
100×
|
ميانگين خوداستنادي در هر نشريّه
|
|
ميانگين كلّ استنادها به هر نشريّه
|
ابتدا ميانگين تعداد خوداستنادي و همچنين ميانگين تعداد كلّ استنادها در طيّ سالهاي مورد مطالعه مشخّص شد و سپس با استفاده از فرمول ياد شده، نسبتِ خوداستناديِ آنها به دست آمد. در نهايت، اطّلاعات به دست آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS تجزيه و تحليل آماري شد و نتايج در قالب جدول ارائه گرديد. همچنين، براي تحليل نظرهاي «سردبيران»، «مشتركان» و «پديدآورندگان» و همچنين به منظور آزمون فرضيه، از تحليل واريانس و آزمون T استفاده گرديد.
تجزيه و تحليل يافته‌ها
اطلاعات لازم در خصوص نظرهاي سردبيران مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه «گزارش استنادي مجلات» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي»، در جدول 1 ارائه شده است. مندرجات جدول 1 نشان مي‌دهد ميانگين نظرهاي سردبيراني كه مجله‌هاي آنها در «پايگاه گزارش استنادي مجلات» «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» نمايه‌سازي شده است، بسيار مساعدتر از نظرهاي سردبيراني است كه مجله‌هاي آنها در «جهاد دانشگاهي» نمايه‌سازي شده است. به اين ترتيب، «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بسيار بيشتر از «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي»، ورود مجله‌ها به «پايگاه گزارش استنادي مجلات» خود را منوط به رعايت معيارهاي ارزيابي مجله‌ها مي‌كند.
جدول 1. توصيف نمرات ارزيابي «سردبيران مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه»[18]
در خصوص «رعايت معيارهاي ارزيابي مجله‌ها»
|
معيار
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
ميانگين
|
فراواني
|
ميانگين
|
فراواني
|
|
تصميم‌گيري در خصوص نمايه‌سازي مجله در پايگاه بر اساس دريافت سه شمارة پي‌درپي
|
95/4
|
40
|
21/3
|
40
|
|
دارا بودن مؤلفان، ويرايشگران، اعضاي هيئت تحريرية بين‌المللي
|
91/4
|
40
|
27/2
|
40
|
|
فاصله‌هاي زماني مشخص براي بازبيني مجله‌ها
|
51/4
|
40
|
36/2
|
40
|
|
هشدار به نشريه در صورت افت كيفي
|
14/4
|
40
|
12/2
|
40
|
آزمون T نظرهاي سردبيران مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه دربارة «رعايت معيارهاي ارزيابي مجلات» نشان مي‌دهد كه مقدار P كوچكتر از 05/0 است؛ يعني، بين نظرهاي سردبيران مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه تفاوت معنا‌داري در جهت برتري «مركز منطقه‌اي» وجود دارد. يعني، ميانگين پاسخهاي ارائه شدة سردبيران مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجلات» در «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» از مورد ديگر كمتر بوده است (جدول2 و3).
جدول2. نتايج آزمون T براي بررسي تفاوت بين نمره‌هاي ارزيابي سردبيران مجله‌هاي تحت پوشش «مركز منطقه‌اي اطلاع‌رساني علوم و فنّاوري» دربارۀ «ميزان رعايت معيارهاي ارزيابي مجله‌ها»
|
گروه‌هاي پاسخ‌دهنده
|
آزمون t براي تشخيص تفاوت بين ميانگين‌ها
|
|
|
تفاوت
ميانگين‌ها
|
فاصلة اطمينان براي تفاوت در سطح95%
|
t
|
درجة آزادي
|
Sig. (2-tailed)
|
|
حدّ پايين
|
حدّ بالا
|
|
نمرات ارزيابي سردبيران مجله‌هاي زيرپوشش «مركز منطقه‌اي اطلاع‌رساني علوم و فنّاوري»
|
در حالت مساوي فرض شدن واريانسها
|
36/0
|
26/0
|
46/0
|
98/6
|
109
|
000/0
|
|
در حالت مساوي فرض نشدن واريانسها
|
36/0
|
25/0
|
46/0
|
73/6
|
885/49
|
000/0
|
جدول 3. نتايج آزمون T براي بررسي تفاوت بين نمره‌هاي ارزيابي سردبيران مجله‌هاي زير پوشش «جهاد دانشگاهي» دربارۀ «ميزان رعايت معيارهاي ارزيابي مجله‌ها»
|
گروه‌هاي پاسخ‌دهنده
|
آزمون t براي تشخيص تفاوت بين ميانگين‌ها
|
|
|
تفاوت
ميانگين‌ها
|
فاصلة اطمينان براي تفاوت در سطح95%
|
t
|
درجة آزادي
|
Sig. (2-tailed)
|
|
حدّ پايين
|
حدّ بالا
|
|
نمره‌هاي ارزيابي سردبيران مجله‌هاي زير پوشش
«جهاد دانشگاهي»
|
در حالت مساوي فرض شدن واريانسها
|
36/0
|
24/0
|
49/0
|
14/5
|
114
|
000/0
|
|
در حالت مساوي فرض نشدن واريانسها
|
36/0
|
23/0
|
49/0
|
05/5
|
215/87
|
000/0
|
محتواي جدول 4 حاكي است كه نظرات مشتركان «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» به هنگام ارزيابي مجله‌ها، بيش از «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» «جهاد دانشگاهي» به «پرمحتوا بودن عنوان مجله» به عنوان يكي از مهم‌ترين معيارهاي ارزيابي مجله‌ها توجّه نشان مي‌دهد؛ امّا فاصلۀ اين تفاوت نسبت به موارد قبلي كمتر است.
جدول 4. توصيف نمرات ارزيابي «مشتركانِ مجله‌هاي تحت پوشش دو پايگاه»
در خصوص معيار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»
|
معيار
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
ميانگين
|
فراواني
|
ميانگين
|
فراواني
|
|
پرمحتوا بودن عنوان مجله
|
07/4
|
40
|
26/3
|
40
|
نتايج آزمون T نظرات مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه دربارة «پرمحتوا بودن عنوان مجله» نيز حاكي است كه مقدار P كوچكتر از 05/0 است. بر اساس اين، بين نظرات مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه در خصوص رعايت پرمحتوا بودن عنوان مجله به وسيلۀ اين دو پايگاه تفاوت معنا‌داري در جهت برتري «مركز منطقه‌اي» وجود دارد. يعني، ميانگين پاسخهاي ارائه شدة مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» كمتر از اين ميانگين در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بوده است (جدول 5 و6).
جدول 5. نتايج آزمون T براي بررسي تفاوت بين نمره‌هاي ارزيابي مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش «مركز منطقه‌اي اطلاع‌رساني علوم و فنّاوري» دربارۀ معيار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»
|
گروه‌هاي پاسخ‌دهنده
|
آزمون t براي تشخيص تفاوت بين ميانگين‌ها
|
|
|
تفاوت
ميانگين‌ها
|
فاصلة اطمينان براي تفاوت در سطح95%
|
t
|
درجة آزادي
|
Sig. (2-tailed)
|
|
حدّ پايين
|
حدّ بالا
|
|
نمره‌هاي ارزيابي مشتركان مجله‌هاي زير پوشش «مركز منطقه‌اي اطلاع‌رساني علوم و فنّاوري»
|
در حالت مساوي فرض شدن واريانسها
|
36/0
|
24/0
|
47/0
|
21/7
|
115
|
000/0
|
|
در حالت مساوي فرض نشدن واريانسها
|
36/0
|
23/0
|
47/0
|
18/7
|
786/61
|
000/0
|
جدول 6. نتايج آزمون T براي بررسي تفاوت بين نمره‌هاي ارزيابي مشتركان مجله‌هاي زير پوشش «جهاد دانشگاهي» دربارۀ معيار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»
|
گروه‌هاي پاسخ‌دهنده
|
آزمون t براي تشخيص تفاوت بين ميانگين‌ها
|
|
|
تفاوت
ميانگين‌ها
|
فاصلة اطمينان براي تفاوت در سطح95%
|
t
|
درجة آزادي
|
Sig. (2-tailed)
|
|
حدّ پايين
|
حدّ بالا
|
|
نمره‌هاي ارزيابي مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش «جهاد دانشگاهي»
|
در حالت مساوي فرض شدن واريانسها
|
36/0
|
22/0
|
51/0
|
36/5
|
118
|
000/0
|
|
در حالت مساوي فرض نشدن واريانسها
|
36/0
|
20/0
|
51/0
|
29/5
|
124/987
|
000/0
|
چون پديدآورندگان مقاله‌ها، بيش از همه با فرايند انتشار مقالۀ خود در مجله‌ها مواجهند، بيش از ديگران مي‌توانند در اين خصوص قضاوت كنند كه آيا در عمل نيز معيارهاي مربوط به «فرايند داوري تخصّصي» توسّط مجلۀ مورد نظر رعايت مي‌شود يا خير؟ جدول 7 نشان مي‌دهد پديدآورندگان، وجود فرايند داوري تخصصي مجله‌هاي زير پوشش پايگاه «گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» را دقيق‌تر از «جهاد دانشگاهي» توصيف كرده‌اند.
جدول 7. توصيف نمره‌هاي ارزيابي «پديدآورندگان»، در خصوص «فرايند داوري تخصصي مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه»
|
معيار
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
ميانگين
|
فراواني
|
ميانگين
|
فراواني
|
|
فرايند داوري تخصصي مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه
|
73/4
|
185
|
93/2
|
145
|
نتايج آزمون Tنظرات پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه دربارة «رعايت فرايند داوري تخصّصي مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه» نشان مي‌دهد مقدار P كوچكتر از 05/0 است. بنابراين، بين نظرات پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش اين دو پايگاه دربارۀ رعايت فرايند داوري تخصّصي مجله‌ها به وسيلۀ اين دو پايگاه، تفاوت معنا‌داري در جهت برتري «مركز منطقه‌اي» وجود دارد (جدول 8 و 9).
جدول 8. نتايج آزمون T براي بررسي تفاوت بين نمره‌هاي ارزيابي پديدآورندگان دربارۀ
«فرايند داوري تخصصي مجله‌ها در مركز منطقه‌اي»
|
گروه‌هاي پاسخ‌دهنده
|
آزمون t براي تشخيص تفاوت بين ميانگين‌ها
|
|
|
تفاوت
ميانگين‌ها
|
فاصلة اطمينان براي تفاوت در سطح95%
|
t
|
درجة آزادي
|
Sig. (2-tailed)
|
|
حدّ پايين
|
حدّ بالا
|
|
نمره‌هاي ارزيابي پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش «مركز منطقه‌اي اطلاع‌رساني علوم و فنّاوري»
|
در حالت مساوي فرض شدن واريانسها
|
36/0
|
24/0
|
47/0
|
21/7
|
115
|
000/0
|
|
در حالت مساوي فرض نشدن واريانسها
|
36/0
|
23/0
|
47/0
|
18/7
|
786/61
|
000/0
|
جدول 9. نتايج آزمون T براي بررسي تفاوت بين نمره‌هاي ارزيابي مشتركان مجله‌هاي زير پوشش «جهاد دانشگاهي» دربارۀ معيار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»
|
گروه‌هاي پاسخ‌دهنده
|
آزمون t براي تشخيص تفاوت بين ميانگين‌ها
|
|
|
تفاوت
ميانگين‌ها
|
فاصلة اطمينان براي تفاوت در سطح95%
|
t
|
درجة آزادي
|
Sig. (2-tailed)
|
|
حدّ پايين
|
حدّ بالا
|
|
نمره‌هاي ارزيابي پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش «جهاد دانشگاهي»
|
در حالت مساوي فرض شدن واريانسها
|
36/0
|
19/0
|
49/0
|
62/5
|
132
|
000/0
|
|
در حالت مساوي فرض نشدن واريانسها
|
36/0
|
18/0
|
49/0
|
56/5
|
142/883
|
000/0
|
به اين ترتيب، با توجه به نتايج آزمون T در خصوص نظرهاي سردبيران، مشتركان و پديدآورندگان مجله‌هاي اين دو پايگاه، فرضيۀ اين پژوهش تأئيد مي‌شود. بنابراين، ميانگين پاسخهاي ارائه شدة پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بيشتر از اين ميانگين در «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» است (جدولهاي 2، 3، 5، 6، 8 و 9).
ميانگين نظرهاي «سردبيران»، «مشتركان» و «پديدآورندگان» مجله‌هاي مورد مطالعه در خصوص ميزان توجّه اين پايگاه‌ها به انتخاب مجله‌هايي كه معيارهاي مربوط به «استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» و «محتواي ويرايشي مجله‌ها» را رعايت مي‌كنند، در جدول 10 ارائه شده است. ميانگين نظرهاي گروه‌هاي مختلف جامعۀ اين پژوهش در جدول 10 حاكي از آن است كه در مجموع، «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بيش از «جهاد دانشگاهي»، ورود و همچنين تداوم حضور مجله‌ها را در «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها»ي خود، مستلزم رعايت مجموعه معيارهاي سه‌گانۀ «استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» و «محتواي ويرايشي مجله‌ها» به وسيلۀ اين مجله‌ها مي‌داند.
جدول 10. توصيف نظرهاي «سردبيران»، «مشتركان» و «پديدآورندگان» در خصوص ميزان استفادۀ اين پايگاه‌ها از معيارهاي پذيرفته شده براي ارزيابي و انتخاب مجله‌ها
|
مجموعۀ معيارها
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
خيلي زياد
|
زياد
|
متوسط
|
كم
|
خيلي كم
|
خيلي زياد
|
زياد
|
متوسط
|
كم
|
خيلي كم
|
|
استانداردهاي اساسي نشر در مجله‌ها
|
07/82
|
10
|
87/3
|
52/2
|
54/1
|
07/52
|
13/8
|
3/8
|
1/17
|
4/14
|
|
تنوّع بين‌المللي مجله‌ها
|
2/21
|
1/18
|
2/14
|
2/31
|
3/15
|
2/1
|
3/3
|
6/9
|
7/48
|
2/37
|
|
محتواي ويرايشي مجله‌ها
|
55/36
|
55/51
|
3/6
|
45/3
|
15/2
|
3/5
|
15/6
|
95/45
|
05/26
|
55/16
|
چنانكه در بخش روش‌شناسي پژوهش اشاره شد، دريافت پاسخ در خصوص رعايت برخي ديگر از معيارهاي مربوط به «استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» و همچنين تمامي معيارهاي مربوط به «تجزيه و تحليل استنادي مجله‌ها»، مستلزم انجام مطالعه بر اساس تكنيك ارزيابانة پژوهشگر بر روي اين دو پايگاه و همچنين بررسي مجله‌هاي نمونه بود. بر اين اساس، نتايج اين بخش از بررسيهاي پژوهشگر در خصوص توجّه دو پايگاه مورد مطالعه به رعايت اين گروه از معيارها، در جدولهاي 11، 12 و 13 ارائه شده است.
جدول11. نتيجة بررسي معيارهاي مرتبط با «استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه»، بر اساس مطالعة «پژوهشگر» با استفاده از تكنيك ارزيابانه
|
معيار
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
چكيدة مقاله به زبان فارسي
|
100
|
100
|
|
چكيدة مقاله به زبان انگليسي
|
3/96
|
2/89
|
|
نام و نشاني كامل هر يك از مؤلفان مقاله‌هاي نشريه
|
9/53
|
7/49
|
|
وجود فهرست كاملي از منابع در مقاله‌هاي نشريه
|
6/99
|
7/98
|
|
وجود فهرست منابع داراي نظم الفبايي در مقاله‌هاي نشريه
|
9/86
|
8/86
|
|
وجود فهرست منابع به زبان انگليسي در مقاله‌هاي نشريه
|
4/97
|
4/97
|
|
وجود كليدواژة مقاله به زبان انگليسي
|
4/97
|
2/91
|
|
وجود عنوان مقاله به زبان انگليسي
|
4/97
|
2/91
|
|
اشاره به داوري تخصصي در دستورالعمل‌هاي پذيرش مجله
|
9/96
|
6/79
|
|
ميانگين
|
76/91
|
09/87
|
در اين ميان، بررسي ميزان رعايت معيارهاي مرتبط با «استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌ها» به وسيلۀ مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه ياد شده كه در جدول 11 ارائه شده، نشان مي‌دهد در مجموع مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بيشتر از مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهي» با معيارهاي مربوط به استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌ها» مطابقت دارند. در ميان اين گروه از معيارها، در خصوص مواردي همچون «چكيدۀ مقاله به زبان انگليسي» و «اشاره به داوري تخصصي در دستورالعمل‌هاي پذيرش مجله» فاصلۀ بيشتري ميان وضعيّت اين دو پايگاه وجود دارد.
مطالعۀ ميزان توجّه اين پايگاه‌ها به معيارهاي مربوط به «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» كه نتايج آن در جدول 12 ارائه شده، حاكي از آن است كه رعايت اين گروه از معيارها در «پايگاه گزارش استناديِ» «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بيش از «جهاد دانشگاهي» مورد تأكيد قرار گرفته است. معيارهاي مندرج در جدول 12 نشان مي‌دهد 5/16% از مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» به دليل حضور همزمان در ساير نمايه‌هاي بين‌المللي، «انعكاس جهاني» دارند. علاوه بر آن، 8/86% از مجله‌هاي آن پايگاه به لحاظ «بين‌المللي بودن منابع و مأخذ مورد استفاده» و 2/87% آنها به لحاظ «دارا بودن درجۀ خوداستناديِ كمتر از 20% در مجله»، معيارهاي مربوط به «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» را مورد توجه قرار داده‌اند. حال آنكه در تمامي اين موارد، «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهي»، به ميزان كمتري با معيارهاي زيرگروه «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» در خصوص ارزيابي مجله‌ها تطابق دارد.
جدول 12. نتيجة بررسي معيارهاي مرتبط با «تنوّع بين‌المللي مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه»
بر اساس مطالعة «پژوهشگر» با استفاده از تكنيك ارزيابانه
|
معيار
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
انعكاس جهاني مجله‌هاي نمايه شده در پايگاه
|
5/16
|
1/7
|
|
بين‌المللي بودن منابع و مآخذ مورد استفاده
|
8/86
|
7/57
|
|
دارا بودن درجة خوداستناديِ كمتر از 20% در نشريه
|
2/87
|
6/81
|
|
ميانگين
|
5/63
|
8/48
|
افزون بر اين، معيارهاي مرتبط با «تجزيه و تحليل استنادي مجله‌ها» نيز بخشي ديگر از معيارهايي به شمار مي‌رود كه رعايت آن به وسيلۀ پايگاههاي استنادي، اهمّيت بسزايي دارد. در عين حال، به دليل ويژگيهاي خاصّ اين گروه از معيارها، براي تعيين جايگاه اين معيارها در فرايندهاي ارزيابي مجله‌هاي اين پايگاه‌ها نيز از طريق تكنيك ارزيابانه، مطالعات لازم صورت پذيرفت. خلاصۀ نتايج اين بخش از مطالعات كه در جدول 13 ارائه شده، نشان مي‌دهد «جهاد دانشگاهي» در «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» خود، «نيمۀ عمر مجله‌هاي استنادكننده» و «نيمۀ عمر مجله‌هاي استنادشونده» را محاسبه نمي‌كرده است. اين در حالي است كه محاسبۀ اين دو معيار مورد تأكيد «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» قرار داشته است. در خصوص ساير معيارهاي مندرج در جدول 13 نيز بايد اذعان داشت، گرچه محاسبۀ آنها در دستور كار هر دو پايگاه قرار دارد، رعايت آن معيارها در «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها»ي «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» جامعيّت بيشتري دارد.
جدول 13. نتيجة بررسي معيارهاي مرتبط با «تجزيه و تحليل استنادي مجله‌هاي زير پوشش دو پايگاه»، بر اساس مطالعة «پژوهشگر» با استفاده از تكنيك ارزيابانه
|
معيار
|
مركز منطقه‌اي (%)
|
جهاد دانشگاهي (%)
|
|
محاسبة كلّ استنادها به مقاله‌هاي مجله‌ها
|
1/98
|
1/87
|
|
محاسبة ضريب تأثير مجله‌ها
|
6/92
|
3/78
|
|
محاسبة ضريب فوري مجله‌ها
|
5/93
|
8/72
|
|
محاسبة نيمة عمر مجله‌هاي استنادكننده
|
4/98
|
0
|
|
محاسبة نيمة عمر مجله‌هاي استنادشونده
|
3/97
|
0
|
|
ميانگين
|
98/95
|
64/47
|
نتيجۀ كلي اين است كه «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بسيار بيشتر از «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهي»، معيارهاي مرتبط با «تجزيه و تحليل استنادي مجله‌ها» را مورد توجه قرار مي‌دهد.
نتيجه‌گيري
ارزيابي تطبيقي «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» حاكي از آن است كه فرايند ارزيابي مجله‌ها در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» نسبت به «جهاد دانشگاهي»، با دقّت و شرايط مناسب‌تري به انجام مي‌رسد. با وجود اين، بر اساس نتايج اين تحقيق كه بر اساس مطالعۀ هر گروه از معيارها به دست آمد، اين موارد قابل توجه است:
1. بين نظرات سردبيران مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» با نظرهاي سردبيران مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» تفاوت معنا‌داري در جهت برتري «مركز منطقه‌اي» وجود دارد. بنابراين، در فرايند ارزيابي مجله‌هاي «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بسيار بيشتر از فرايند ارزيابي مجله‌هاي «جهاد دانشگاهي»، به معيارهايي همچون «تصميم‌گيري در خصوص نمايه‌سازي نشريه در پايگاه بر اساس دريافت سه شمارة پي‌درپي»، «دارا بودن مؤلفان، ويرايشگران، اعضاي هيئت تحريرية بين‌المللي»، «فاصله‌هاي زماني مشخص براي بازبيني مجله‌ها» و «هشدار به نشريه در صورت افت كيفي» توجّه مي‌كند.
2. بين نظرهاي مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و نظرهاي مشتركانِ مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» تفاوت معنا‌داري در جهت برتري «مركز منطقه‌اي» وجود دارد. يعني محتواي عنوانهاي مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» در بسياري از موارد داراي عنوانهاي پرمحتواتري نسبت به بخش عمده‌اي از مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهي» است.
3. نتايج مربوط به ميزان رعايت معيار «فرايند داوري تخصّصي» در اين دو پايگاه كه مطابق نظرهاي پديدآورندگان مقاله‌ها و همچنين بر اساس مطالعۀ مستقيم پژوهشگر به انجام رسيد، نشان مي‌دهد فرايند ارزيابي مجله‌ها در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» بيش از اين فرايند در «جهاد دانشگاهي» به اين معيار وابسته است. نظرهاي پديدآورندگان حاكي است كه بين نظرهاي پديدآورندگان مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» و «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» تفاوت معنا‌داري در جهت برتري «مركز منطقه‌اي» وجود دارد كه اين نشان از مطلوب‌تر دانستن فرايند داوري تخصّصي در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» دارد.
4. نتايج مطالعات مستقيم پژوهشگر در خصوص جايگاه گروه ديگري از معيارهاي مربوط به «استانداردهاي اساسي انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بين‌المللي مجله‌ها» و «تجزيه و تحليل استنادي مجله‌ها» در فرايند ارزيابي مجله‌هاي اين دو پايگاه حاكي از آن است كه در مجموع، حجم بسيار بيشتري از مجله‌هاي زير پوشش «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» با اين معيارها مطابقت دارند. علاوه بر اين، حتي براي محاسبۀ شاخصهايي همچون «نيمۀ عمر مجله‌هاي استنادكننده» و «نيمۀ عمر مجله‌هاي استنادشونده» نيز هيچ امكاني در «پايگاه گزارش استنادي مجله‌هاي» «جهاد دانشگاهي» در نظر گرفته نشده است. اين در حالي است كه محاسبۀ اين شاخصها، مورد تأكيد «پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها» در «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» قرار داشته است.
منابع
- پاول، رونالد (1379). روش اساسي پژوهش براي كتابداران. ترجمه نجلا حريري. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، مركز انتشارات علمي.
- خان‌چمني، جمشيد (1384). «مراحل فهرست شدن نشريات در بانك اطلاعات علمي ISI». رهيافت. شماره سي و پنچم: 60-64.
- صالحي، كيوان و حسين رحيمي (1385). «تبيين فرايند ارزيابي مجلات در موسسه اطلاعات علمي (آي. اس. آي)». فصلنامه كتاب. دوره هفدهم، شماره دوم: 141-160.
- صبوري، علي‌اكبر (1382). «استانداردسازي مجلات علمي و معيارهاي ارزيابي نشريات ISI». رهيافت. شماره بيست و نهم : 83-88.
- صمدي، لاله (1386). بررسي تطبيقي گزارش استنادي نشريات ايران در پايگاه اطلاعاتي كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز(PJCR) و خدمات گزارش استنادي نشريات (JCR) در پايگاه اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي (SID). پايان‌نامه كارشناسي ارشد. به راهنمايي صديقه محمداسماعيل؛ مشاورۀ علي شكويي. دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات (تهران)، دانشكدة علوم انساني، گروه علوم كتابداري و اطّلاعرساني.
- نوروزي چاكلي، عبدالرضا؛ محمد حسن‌زاده و حمزه‌علي نورمحمدي (1387). تحليلي بر اشاعۀ دانش ايران در جهان (1993 تا 2007). تهران: مركز تحقيقات سياست علمي كشور.
- نوروزي چاكلي، عبدالرضا (1386). بررسي تطبيقي و ارزيابي برنامه‌ها و عملكردهاي مراكز ملّي اطّلاعات علمي در ايران. پايان‌نامه دكتري. به راهنمايي محمدحسين ديّاني؛ مشاورۀ رحمت‌الله فتاحي. دانشگاه فردوسي (مشهد)، دانشكدة روانشناسي و علوم تربيتي، گروه علوم كتابداري و اطّلاعرساني.
- نوروزي چاكلي، عبدالرضا و محمدحسين ديّاني (1387). «ارزيابي تطبيقي اثربخشي توليدات و خدمات در مراكز ملّي اطّلاعات علمي ايران». فصلنامة كتابداري و اطّلاعرساني كتابخانه مركزي و مركز اسناد آستان قدس رضوي. ش. 41. (بهار).
- نوروزي چاكلي، عبدالرضا و حمزه‌علي نورمحمّدي (1386). وضعيّت توليدات علمي ايران و كشورهاي منطقه در سال 2005 و 2006، بر اساس آمار مؤسّسة اطّلاعات علمي (ISI). با همكاري علي اعتمادي فرد، اسماعيل وزيري. تهران: مركز تحقيقات سياست علمي كشور.
- نوروزي چاكلي، عبدالرضا و ديگران (1386). «ارزيابي تطبيقي توليد علمي ايران، تركيه و مصر در سالهاي 2005 و 2006». رهيافت. ش40. تابستان. ص. 65- 75.
- Garfield, Eugene. (2000). "The use of JCR and JPI in measuring short and long term journal Impact". The Scientist. [Online]. Available at: http://www.eugenegarfield.org, visited: 3/3/2007.
- Thomson Scientific. (2007). ISI web of knowledge: Journal citation report tutorial. [Online]. Available at: http://scientific.thomson. com/tutorials/jcr4/jcr4tut5a.html,visited: 4/1/2007.
1. Regional Information Center for Science and Technology (RICeST).
4. كارشناس ارشد علوم كتابداري و اطلاع رساني موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران
5. Institute for Scientific Information (ISI).
[6].Institute of Scientific Information (ISI).
[7]Journals Citation Reports (JCR).
1. تحقيق صمدي (1386) يكي از مرتبط‌ترين پژوهشهايي است كه با هدف مقايسۀ دو پايگاه گزارش استنادي مجله‌ها در كتابخانۀ منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز و پايگاه اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي در سالهاي 1384 و 1385 به انجام رسيد. با اين حال، وي با توجه به هدفها و روشهاي متفاوتي كه براي پژوهش خود در نظر گرفته بود، با رويكرد توصيفي و بدون تأكيد بر استفاده از آزمونهاي آماري، به مقايسۀ برخي از ويژگيهاي آن دو پايگاه در دورۀ زماني ديگري پرداخت و در مجموع نتايجي را مبني بر برتري پايگاه گزارش استنادي در مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري نسبت به پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي ارائه داد.
2. نام قبلي اين مركز، «كتابخانة منطقه‌اي علوم و تكنولوژي شيراز» بوده است.
1. شايان ذكر است، دليل بيشتر بودن تعداد نشريه‌هاي پايگاه «گزارش استنادي نشريّات فارسي» در پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي نسبت به نشريه‌هاي پايگاه «گزارش استنادي نشريّات فارسي» در مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري، تحت پوشش قرار دادن حجم زيادي از نشريّه‌هاي غيرعلمي- پژوهشي و علمي- ترويجي توسّط پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي بوده است.
1. منظور از زمان انتشار، چاپ نشريّه در زمان مقرر است كه با عنوان منظم مشخص شده است.
2. منظور از ترتيب منابع و مآخذ اين است كه منابع و مآخذ هر مقاله داراي شماره ترتيبي (1،2،3،...) يا الفباي لاتيني (I,II,II,…) باشند.
3. منظور از نام و نشاني مؤلّف اين است كه در هر مقاله نام، آدرس كامل محلّ كار يا شمارة تماسي كه بتوان با مؤلّف نويسنده تماس برقرار كرد، وجود داشته باشد.
4. منظور از انعكاس جهاني، نمايه شدن نشريه‌ها در پايگاههاي بين‌المللي مانند ISI، ايندكس كوپرنيكوس و ... است.
1. بايد توجّه داشت، نيمة عمر استناد شده، فقط براي نشريه‌هايي محاسبهمي‌شود كه در سال گزارش استنادي نشريّه‌ها حداقل 100 بار يا بيشتر مورد استناد قرارگرفته‌اند و نيمة عمر استنادكننده، فقط براي نشريه‌هايي محاسبه مي‌شود كه مقاله‌هاي آنها در سال گزارش استنادي نشريه‌ها، حداقّل به 100 منبع استناد كرده باشد.
1. به منظور رعايت اختصار در جدولها، به جاي «مركز منطقه‌اي اطّلاعرساني علوم و فنّاوري» از عبارت «مركز منطقه‌اي» و به جاي عبارت «پايگاه اطّلاعات علمي جهاد دانشگاهي» از عبارت «جهاد دانشگاهي» استفاده شده است.
فصلنامه كتابداري و اطلاع رساني (اين نشريه در www.isc.gov.ir نمايه مي شود)
50 _ شماره دوم، جلد 13
مقالات برگرفته از پایان نامه 
